Bibliografski indeks. Istorija ruske književnosti 18. veka

A. Beletsky i M. Gabel

Istorija ruske književnosti 18. veka. Sovjetska književna kritika mora se u velikoj mjeri obnoviti, u borbi protiv niza upornih predrasuda o ovom dobu koje je dominiralo buržoaskom istorijom ruske književnosti. To uključuje, prije svega, karakteristike cjelokupnog R. l. XVIII vijek kao imitatorski, potpuno preplavljeni uticajem francuskog „pseudoklasicizma“ – svojevrsne bolesti koju su pojedini pisci – pioniri „nacionalnosti“ i „originalnosti“ teško savladali. Sva složena raznolikost književnosti 18. stoljeća, koja odražava složenost i oštrinu klasna borba, buržoaski istoričari su sveli na aktivnosti nekolicine „svetlećih“ pisaca – Kantemira, Lomonosova, Sumarokova, Fonvizina, Deržavina, Karamzina – a neki od njih su tumačeni kao svetli predstavnici „klasicizma“, a drugi kao plahi pioniri „realizma“. ”. Iz vidokruga istraživača ispala je građanska „trećerazredna” književnost 18. veka, kao i seljačko usmeno stvaralaštvo i književnost, predstavljena brojnim rukopisnim zbirkama, koje su neselektivno nazivane nastavkom tradicije „antičkih ” književnost. U građanskoj književnoj kritici bilo je, naravno, pojedinačnih pokušaja da se izađu iz ovih ustaljenih okvira i započnu proučavanje masovne književnosti (dela Sipovskog o romanu, A. A. Veselovske o ljubavnoj lirici itd.); ali ograničenja buržoaskih istraživačkih metoda svela su ih na prikupljanje i preliminarnu klasifikaciju sirovina, na prezentaciju sadržaja. Situacija se još nije dovoljno promijenila u naše dane: sovjetska književna kritika još nije posvetila dužnu pažnju ovoj oblasti. U onim slučajevima kada se pristupilo ovim pitanjima, književni proces 18. vijeka. je osvijetljen iz pogrešnih pozicija Plehanovljeve "Istorije ruske društvene misli": menjševička teorija klasne borbe 18. stoljeća, koja je navodno ostala u "latentnom stanju", tamo izložena, dovela je do karakterizacije R. l. XVII vijeka kao književnost isključivo plemstva, vođena naprijed zahvaljujući borbi najboljeg dijela evropeizirajućeg plemstva s vladom, a dijelom i sa autokratijom – „nadklasnom“ institucijom. Tek nedavno je akutno postavljen problem kritičkog, marksističko-lenjinističkog razvoja književne baštine izazvao preporod u proučavanju baštine R. l. XVIII vijek Pojavila se potreba za revizijom tradicije, ponovnim vrednovanjem pojedinih pisaca i proučavanjem „osnovne” (kako su je buržoaski istoričari nazivali) građanske, obične, srednjoklasne i seljačke književnosti. Pokazatelj ovog preporoda je izdavanje „Književne baštine“, posvećene 18. veku, sa nizom svežih materijala i članaka od suštinskog značaja, preštampanje pesnika iz 18. veka. (Tredjakovski, Lomonosov, Sumarokov, Deržavin, herojsko-komična pesma, Vostokov, radiščovski pesnici), objavljivanje Radiščevljevih dela, dela o Lomonosovu, Radiščovu, Čulkovu, Komarovu itd.

Istorija književnosti 18. veka. predstavlja razvoj odlika koje su se pojavile od sredine 16. veka, od početka apsolutističko-feudalnog perioda u istoriji zemlje, a koje su odredile glavne odlike književnog pokreta kroz čitav period od sredine 19. veka. 16. vek. do kraja 18. veka. Ali u razvoju književnosti doba feudalizma možemo govoriti o posebnom periodu od kraja 17. do kraja 18. vijeka, kada je trijumf plemićke monarhije dobio svoj potpuni izraz u književnosti. Ona je pronašla svog sjajnog predstavnika u ličnosti Petra I, koji je, prema rečima druga Staljina, „učinio mnogo da stvori i ojača nacionalnu državu zemljoposednika i trgovaca... učinio je mnogo da uzdigne klasu zemljoposednika i razvije novonastalu državu. trgovačka klasa” (iz razgovora sa E. Ludwigom, “Boljševik”, 1932, br. 8, str. 33). Tako se pokazalo da je Petrova aktivnost puna novih kontradikcija, jačanja „trgovačke klase u nastajanju“, objektivno stvarajući materijalnu osnovu za rast novih kapitalističkih odnosa i istovremeno otvarajući put novim kulturnim uticajima, „ne zaustavljajući se na varvarska sredstva borbe protiv varvarstva” (Lenjin. O „ljevičarskom” djetinjstvu i malograđanstvu, Sočin., tom XXII, str. 517). Celokupna istorija 18. veka, posebno od sredine, obeležena je rastućim klasnim protivrečnostima i sazrevanjem krize feudalnog sistema. Relativno nagli uspon kapitalizma označava početak novog perioda u 19. veku.

Period kasnog 17. veka do 30-ih godina XVIII vijek ne stvara poseban stil u književnosti. S jedne strane, tradicije stare crkvene (slovenske na jeziku) književnosti su i dalje veoma jake; s druge strane, raste sistem novih misli i osjećaja, koji stidljivo traže verbalni izraz i daju složene kombinacije novih elemenata sa starim, poznatim iz književnosti 17. vijeka. Književnost „petrinskog doba“ je u istoj fazi „formiranja“ kao i jezik, koji je ponekad čudna mešavina slovenskih i ruskih elemenata sa poljskim, latinskim, nemačkim, holandskim itd. Rast trgovinskih odnosa nije ipak dobio jasan književni izraz, osim govorničkih izvođenja Feofana Prokopoviča i njegove vlastite drame - „tragedija-komedija“ „Vladimir“ (1705), koja, međutim, datira iz ukrajinskog perioda njegovog djelovanja. Razvoj trgovine povezan je sa agresivnim tendencijama u spoljna politika(prilaz moru, potrebna su nova tržišta): službena literatura je žurila da podrži i reklamira vojne poduhvate vlasti, stvarajući za to poseban repertoar, koji je izlazio uglavnom sa Slavensko-grčko-latinske akademije u Moskvi. , iz pera profesora koji su došli iz Ukrajine (Ovo su alegorijske drame - “Strašna slika drugog dolaska Gospodnjeg na zemlju”, 1702; “Oslobođenje Livonije i Ingermanlanda”, 1705; “Božje poniženje oholih ”, 1702; „Politička apoteoza Velikog ruskog Herkula Petra I” itd.). I ove predstave i panegirički stihovi povodom pobeda - direktnog nastavkaškolska, „barokna“ književnost 17. veka. Psihološka i svakodnevna promjena u životu plemstva – kao rezultat njegovog jačanja i širenja spektra njegovih društvenih i državnih aktivnosti – jasnije se ogleda u nezvaničnom pripovjedačkom i lirskom stvaralaštvu ranog 18. stoljeća. Rukopisno pisana anonimna priča o „petrovskom vremenu“ nosi jasno definisane nove karakteristike. Njen heroj, službeni plemić ili trgovac, čovjek koji već živi u „ruskoj Evropi“, a ne u moskovskoj državi, odvojen od Zapada zaštitnim zidom nacionalne i crkvene isključivosti; putuje, osećajući se kao kod kuće u inostranstvu; uspješan je u poslu, a posebno u “ljubavni poslovima”. Struktura priča („Priča o ruskom mornaru Vasiliju Koriotskom“, „Priča o plemiću Aleksandru“, „Priča o ruskom trgovcu Jovanu i prelepoj devojci Eleonori“) je biografska. Mladić, tražeći službu, dolazi u Sankt Peterburg i postaje mornar. Savladavši „pomorske nauke“, odlazi u inostranstvo „radi boljeg poznavanja nauka“, gde se upušta u trgovačka preduzeća . U ovom početnom dijelu biografije junaka - sina plemića ili trgovca - rasute su crte stvarne stvarnosti i svakodnevice s početka 18. stoljeća. Premještanjem radnje u inostranstvo, oni ustupaju mjesto stereotipnoj shemi starog avanturističkog romana. „Ruski trgovac“ ili plemić u inostranstvu pretvara se u romantičnog heroja koji pada iz zagrljaja ljubavi u ruke razbojnika, odvaja se od svoje voljene tokom brodoloma i pronalazi je nakon duge potrage. Ono što je interesantno nije toliko asimilacija šablona, koji na Zapadu potiče iz romana kasnog helenističkog doba, koliko uvođenje u priču detalja koje sugeriše posmatranje živog života. S ove strane je zanimljiv i verbalni dizajn, posebno vokabular, gdje su staroslavenski elementi zamijenjeni varvarizmima, tehničkim izrazima, riječima koje je uveo novi način života (kavalir, frula, kočija, arija, „prolaz” itd. .). Jedno od sredstava izražavanja junakovih ljubavnih iskustava jesu lirski monolozi, romanse i pjesme unesene u priču. S njima se priča povezuje sa lirikom ovoga vremena – kvantitativno značajnom, uglavnom bezimenom (među kompozitorima lirskih pjesama poznajemo, međutim, Nijemce Glucka i Pausa, Monsa, miljenika Katarine I, njegovog sekretara Stoletova). Napisane u silabičkom ili silabičko-toničkom stihu, ove lirske drame su naivni izraz individualizma plemićke elite, rezultat početka prodora novih načela u stari sistem feudalnih odnosa. Oslobađajući se „domostrojevskih okova“ u odnosima između polova, usvajajući „galantne“ manire zapadnog plemstva, Mons i Stoletov traže izraz svojih intimnih, gotovo isključivo ljubavnih iskustava u formama konvencionalnog stila, novog za rusku književnost. i već završava svoj razvoj u Evropi: ljubav - neugasivi oganj, bolest, rana nanesena „Amorovom strelom“; voljena - "draga damo", lica poput zore, zlatne kose, očiju koje sijaju poput zraka, grimiznih šećernih usana; “Fortuna” vlada nad onima koji vole – bilo u tradicionalnoj slici mitološke boginje, ili sa obilježjima koja podsjećaju na “udio sudbine” usmene književnosti. Plemenita poezija ovog vremena nije ograničena samo na ljubavnu liriku. Poznaje i žanrove većeg društvenog značaja, na primjer, satiru, čije je značajne primjere prvi dao Kantemir, iako su se satirični elementi pojavili i prije njega, na primjer, u stihovima Simeona Polockog, u besedničkoj prozi Feofana Prokopoviča. , ili u „interludijama“, koji su često karikirali neprijatelje ekspanzije feudalne politike. Kantemirove satire su služile za promovisanje evropskih kulturnih uticaja, koji su se naglo pojačali krajem 17. veka. Cantemirove satire bile su u suprotnosti sa onima koje su bile dominantne 30-ih godina. politički trendovi i nisu se pojavljivali u štampi, distribuirajući u rukopisima; objavljeni su 1762. Kantemirovi satirični napadi usmjereni su protiv svih neprijatelja feudalno-apsolutističke evropeizacije Rusije i protiv iskrivljavanja te evropeizacije: Kantemir osuđuje „neznalice“, konzervativce koji u nauci vide uzrok „jeresi“, „ zli plemići” koji zasluge stavljaju u plemenito porijeklo koji asimiliraju samo izgled kulture, raskolnici, fanatici, potkupljivači, loš odgoj je jedan od glavnih uzroka neznanja. Denuncirajući, on se istovremeno zalaže za „nauku“, dokazujući praktičnu važnost matematike, astronomije, medicine i pomorstva. Realistične po sadržaju i svakodnevnom jeziku, njegove satire formalno prate klasične latinske (Horace, Juvenal) i francuske modele - satiru Boileaua, koji je zahtijevao shematizaciju specifičnog sadržaja da bi stvorio generalizirane apstraktne slike „prositnog“, „dandyja“ veseljak” itd. P.

Književna raznolikost ovog perioda nije ograničena na književnost plemićke elite. Kraj 17. i početak 18. vijeka. - vrijeme nije toliko štampana koliko rukopisna literatura, brojne zbirke u kojima se čuvaju djela iz prethodnog doba, prelazeći od čitaoca do čitaoca (legende, životi, tiraži, stare prevedene i originalne priče itd.). Sudeći po memoarima i natpisima na samim knjigama, može se tvrditi da je ova rukopisna literatura bila omiljeno štivo i konzervativnih zemljoposjednika i trgovaca starog stila - svih onih grupa koje nisu bile naklonjene razvoju evropskih trgovinskih odnosa. . Stvaralaštvo ovih grupa na početku 18. veka. još uvijek malo proučeno, pa čak ni potpuno poznato. Ali do sada objavljeni materijal ima veliku istorijsku vrijednost. Protivljenje novim oblicima vladajuće klase zemljoposjednika i novonastale klase trgovaca pružali su ne samo poznati dio plemstvo, ali i patrijarhalni trgovci i, pre svega, seljaštvo koje čami pod nepodnošljivim jarmom regrutacije, poreza, barake i rada u kmetskim fabrikama. Deo protesta ovih poslednjih grupa bilo je povlačenje u raskol i sektaštvo. Šizmatička književnost „petrovskog doba“ najživopisniji je izraz otpora Petrovim reformama, koja je sadržavala ne samo težnje konzervativnih grupa, već u određenoj mjeri i protest seljaštva. Istaknuto mjesto u njemu zauzima satira koja protestuje protiv novotarija: novog kalendara, nove nauke, glasačke takse, „podlih napitaka“ – duvana, čaja, kafe itd. U popularnoj štampi sa tekstom „Miševi sahranjuju mačku ” možete vidjeti satiru o Petru, prikazanom kao mačka Alabris, “kazanska mačka, astrahanski um, sibirski um” (parodija na kraljevsku titulu), koji je umro u “sivi (zimski) četvrtak, šestog -peti” (Petar je umro u četvrtak zimskog mjeseca - januara - između petog i šestog sata popodne). Iste satirične aluzije na Petra mogu se uočiti i na ilustracijama „Objašnjavajuće apokalipse“ (rukopis Istorijskog muzeja u Moskvi), u „narodnoj drami“ o „caru Maksimilijanu“, koja je ostala u narodnoj predaji skoro do kraja 20. 19. vijek. Uz satiru, usmeno stvaralaštvo istih grupa stvorilo je niz novih "duhovnih pjesama", prožetih raspoloženjem sumornog očaja s obzirom na približavanje "posljednjih vremena", "kraljevstva Antihrista" i poziva na bijeg. u „pustinju“, samoubistvo, samospaljivanje itd. Mnoge od tipičnih slika i tema ove poezije ostale su u svakodnevnom životu usmene književnosti sve do 19. veka.

Književna djelatnost Kantemira, Feofana Prokopoviča i dijelom zvaničnih pjesnika bila je priprema za ruski klasicizam, koji je gotovo jedno stoljeće dominirao određenim dijelom književnosti, transformisan krajem 18. - početkom 19. vijeka. i ostavio primjetan pečat u djelima Batjuškova, Gribojedova, Puškina, Baratinskog i dr. Dizajn ovog stila u R. l. bio pod uticajem francuskog klasicizma (delimično nemačkog, čiji je uticaj iskusio Lomonosov). Međutim, mnogi pojedinačni elementi ruskog klasicizma ukorijenjeni su u školskoj „baroknoj“ ruskoj i ukrajinska književnost XVII vijeka Klasicizam je najviše cvetao u Francuskoj u 17. veku. u uslovima rasta krupne buržoazije, koja je gravitirala „dvoru“. Ruski klasicizam dobio je drugačiji sadržaj, drugačiji od francuskog, uprkos svojoj formalnoj imitaciji. Ruska buržoazija nije učestvovala, kao u Francuskoj, u stvaranju dvorskog klasicizma. Nastala je među ruskim plemstvom, njegovom dvorskom elitom, zainteresiranom za jačanje feudalnih odnosa. Najaristokratskiju teoriju ruskog klasicizma stvorili su pisci neplemićkog porijekla - običan Tredjakovski i sin seljaka Lomonosova; fenomen je sasvim razumljiv - rezultat potčinjavanja vladajuće klase pojedinih ljudi iz eksploatisane klase. Plemeniti teoretičar klasicizma Sumarokov je, usvojivši u osnovi iste principe, preradio i „spustio“ klasičnu poetiku u značajnim detaljima i pojedinostima, prilagođavajući je estetskim potrebama širih krugova plemstva, a ne samo dvorjana. Ovo smanjenje se dogodilo u akutnoj situaciji književna borba. Aristokratski principi ruskog klasicizma sastoje se, prvo, u zahtjevu da pjesnik odabere „visoke“ teme: osobama „niskog“ ranga bilo je dozvoljeno samo u komediji, gdje je, pak, bilo neprihvatljivo iznositi osobe visokog porijekla. Prema temi slike, jezik djela također bi trebao biti „visok“: likovi u njemu govore „jezikom dvora, najrazboritijih ministara, najmudrijeg sveštenstva i najplemenitijeg plemstva“ (Tredyakovsky). Da bi pisao o “visokim” temama, pjesnik mora imati elegantan i dobar “ukus”; razvoj ukusa uslovljen je odgovarajućim obrazovanjem: pesniku se preporučuje da ima temeljno poznavanje retorike, versifikacije, mitologije – izvora tema i slika – i proučavanje književnih slika – grčkih, rimskih, francuskih. Poetika klasicizma, plemenita po prirodi, prihvata neke elemente buržoaske ideologije, čineći „razum“, „zdrav razum“ glavnim vodičem poetske inspiracije. Sa stanovišta racionalizma, odbacuje se nevjerovatno, postavlja se princip „uvjerljivosti“, „imitacije prirode“. Ali “imitacija prirode” je još daleko od kasnijeg realizma: pod “prirodom” ne mislimo na stvarnu, promjenjivu stvarnost, već na suštinu pojava, u čijem se prikazivanju odbacuje sve pojedinačno, privremeno i lokalno. Ova „visoka“ poezija, izgrađena na „zdravom razumu“, koja traži matematičku preciznost izraza, ima visoke ciljeve: mora poučavati, a klasicizam posebno neguje didaktičke žanrove. Prije svega ruski klasične poetike počeo razvijati pitanja poetskog jezika koje je trebalo prilagoditi novim zadacima. Lomonosov je dao teoriju „tri smirenja” - visokog, srednjeg i niskog: polazište je upotreba „slovenskih izreka”. Teorija je izazvala oštre kritike od Sumarokova, ali je ostala na svome i odredila poetsku praksu. Lomonosov je konačno ozakonio prelazak sa silabičkog sistema versifikacije na silabičko-tonski sistem, koji je još ranije predložio Tredjakovski i koji su praktično izveli anonimni pesnici „petrovske ere“. Klasicizam je najjasnije predstavljen delima Lomonosova, koji je propagirao u svojim teorijskim radovima („Pismo o pravilima ruske poezije“, „O prednostima crkvenih knjiga na ruskom jeziku“, „Retorika“ itd.) visoko, veličanstvena umjetnost govora, moraliziranje, promoviranje rješavanja državnih problema poredak. U Lomonosovljevom delu postavljeni su i umetnički rešeni problemi koje je književnost početka veka stidljivo i naivno iznosila, zalažući se za širenje i jačanje društveno-ekonomske baze feudalne Rusije. Ne napuštajući žanrovske okvire visoke poezije, koristio je ode, a dijelom i tragediju i ep, da promoviše tendenciju feudalno-apsolutističke, vojno-birokratske monarhije u njenim evropskim „kulturnim“ oblicima.

Pošto je Petar I čvrsto i odlučno zacrtao ovaj program, on postaje ideal za Lomonosova, uzor budućim monarsima. Lomonosovljeve razlike sa Sumarokovom i njegovom školom objašnjavaju se, naravno, ne njihovim ličnim odnosima, već razlikama u njihovim grupnim, unutarklasnim pozicijama. Klasicizam Sumarokova i njegove grupe je reduciran i dijelom vulgariziran. Ovaj performans posljednja grupa karakterističan već za drugi period R. l. XVIII vijek Sumarokovljeva škola (Elagin, Rževski, Ablesimov, Bogdanovič, itd.) energično se bori protiv sistema Lomonosova, parodirajući i ismijavajući "visoki" stil pjesnika, vodeći s njim književnu polemiku. Do 60-ih godina. „Šumarokovci“ pobeđuju Lomonosova: njegovi književni principi, privremeno slomljeni, delimično će oživeti tek 70-ih godina. u odi V. Petrova. Za razliku od Lomonosova, koji je zahtijevao „visoko uzlet“ (u djelima koja nisu bila namijenjena za objavljivanje, sam Lomonosov, inače, nije slijedio te zahtjeve), Sumarokovljeva književna teorija traži jednostavnost i prirodnost. Lomonosov je izneo uglavnom „visoke“ žanrove - odu, tragediju, ep; Sumarokov usađuje „srednje“, pa čak i „niske“ žanrove - pesmu, romansu, idilu, basnu, komediju, itd. Za razliku od Lomonosovljevog patetičnog govora, prepunog tropa i figura, komplikovanog slavenizmima, Sumarokov koristi jednostavan jezik koji se ne stidi daleko od vulgarizama. Umjesto visokih problema od nacionalnog značaja, Sumarokovska škola razvija intimne, pretežno ljubavne teme i stvara „laku poeziju“. Međutim, nema potpunog odbacivanja „visokog“ stila: među žanrovima „visoke“ poezije, tragedija je sačuvana i dobija posebnu pažnju od Sumarokova. Klasična tragedija, uprkos psihološkom šematizmu u prikazu lica, uprkos bezvremenosti radnje, bila je zasićena živahnim političkim sadržajem. Uprkos svojoj „apstrakciji“, ruska tragedija 18. veka. - živopisan odraz borbe između različitih trendova u plemstvu. Sam Sumarokov i njegovi sljedbenici proželi su tragediju monarhističkim tendencijama u duhu "prosvijećenog apsolutizma", otkrivajući u njemu "herojske vrline" monarha i ideju "časti" njegovih podanika, koja se sastojala u odanom služenju prestola, u odricanju od ličnih osećanja ako dođu u sukob sa dužnosti lojalnog podanika. Zauzvrat, monarh mora biti “otac” (naravno za plemstvo), a ne “tiranin” i ljubomorno čuvati interese onih koji su mu podrška.

U poslednjoj trećini 18. veka. sprema se kriza feudalnog kmetskog sistema. U svojoj srži je kriza zemljoposjedničke privrede, koja se suočava sa rastućim kapitalističkim odnosima, porastom novih klasnih suprotnosti u sukobu sa buržoaskom klasom u nastajanju, koja istupa sa svojim zahtjevima i proglašava svoja prava. Potraga za izlazom iz krize u porastu feudalne eksploatacije dovodi do eksplozije akutne klasne borbe: narodnooslobodilački pokret i seljački rat 1773-1775 uzdrmali su do srži čitav feudalni sistem.

Na toj osnovi raste svojevrsna plemenita opozicija koja krivca traži u birokratskom aparatu vlasti. U tragediji se pojavljuje lik kralja tiranina i branitelja slobode koji se bori protiv njega, ali u specifičnoj plemenitoj interpretaciji radnje. Komedija za cilj uzima službenika. Novi žanr nastao kod nas u 18. veku - utopija - ima isti fokus. Konačno, odraz novonastalih društvenih odnosa je „smanjenje stila“, njegovo prilagođavanje novim ukusima.

Ne dotičući se tragedije, „smanjenje“ visokog stila dogodilo se među Sumarokovom i njegovim sljedbenicima na liniji lirizma, a posebno na liniji komedije. Lomonosovljeva teorija klasifikovala je komediju kao nizak žanr, omogućavajući joj veću slobodu od „pravila” i time „smanjujući” njen klasicizam. Široka aristokratska književnost nije propustila iskoristiti ovu relativnu slobodu. Sumarokov u svojoj „Epistoli o poeziji“ veliku pažnju posvećuje komediji. Dobila je didaktički zadatak: „svojstvo komedije je da ispravlja lik ismevanjem - da nasmijava ljude i da koristi njena direktna pravila. Ako se dvorsko-aristokratska teorija Boileaua pobunila protiv gluposti, osuđujući Molijera zbog njegove strasti prema narodu i grubih šala, Sumarokov svojevoljno dopušta element grubog komičnog u svoju komediju. Klasična teorija je zahtijevala da radnja komedije bude usredsređena na opaku strast ljudskog karaktera, izvan njegove društvene i svakodnevne obojenosti i izvan njenih individualnih vladavina. Psihološki šematizam, koji je proizašao iz klasičnog shvaćanja „prirode“ i „uvjerljivosti“, se pojavio ovako. arr. glavni metod komedije likova sa strogo određenim krugom likova (zločesti, neznalica, zadrt, kicoš, pedant, pokvareni sudija, itd.). Ograničena je i radnja komedije, koju su odredili rimski komičari i koja se ponavlja sa varijacijama u komedijama Molierea, Regnarda, Detouchesa i dr. Sumarokov ih prati: ali zbog „spuštanja“ stripa, njegovog grubljanja, dozvoljeno je Sumarokova, njegova komedija upija elemente polunarodnih međuigra i elemente italijanske komedije maski (commedia dell'arte), koja je postojala u ruskom pozorištu prve polovine 18. vijeka. Izlažući šaljivdžije i kiksove, pedante, neznalice, praznovjerje i škrte ruglu, Sumarokova komedija ne zaboravlja na svoju didaktičku zadaću: njeni junaci su predstavnici plemićkog staleža, a „ruganje“ njima treba da „vlada plemenitim moralom“. Sumarokovljeva komedija poznaje samo jednog neprijatelja - činovnika, koji se, zahvaljujući Petrovoj tablici rangova, mogao popeti na društvenoj ljestvici, probiti se u redove plemstva koji služi, a ponekad čak i postati plemić. Osećaj kaste čini da Sumarokov mrzi činovnike. Među svojim obožavateljima, Sumarokov je vrlo brzo postao poznat kao „ruski Molijer“: međutim, i pored „opadanja“ žanra, njegova komedija sa uskim aristokratskim obrazovnim sklonostima nije zadovoljila buržoasko-filističku javnost, a gotovo istovremeno i pojavom. naišao je na oštre kritike. Protiv Sumarokovljeve komedije istupio je Lukin, koji je bio pod velikim utjecajem buržoaske ideologije i koji nije bio orijentiran na plemićku, već na „filističku“ publiku. On sam napominje da je prva izvedba njegove drame “Mot, ispravljena ljubavlju” (1765.) izazvala negodovanje plemićke tezge; u predgovorima svojim dramama govori o novoj publici - o slugama koji čitaju više od svojih gospodara; Prilikom stvaranja komedija, on je, prema vlastitim riječima, uzeo u obzir posebnosti scenskog talenta pozorišnih glumaca koje je stvorila jaroslavska buržoazija, glumaca koji su „bolje igrali trgovce“. Lukin od komedije traži konkretan prikaz ruskog morala; pozajmljena fabula treba da se „skloni ruskom moralu“; potrebno je napustiti imena likova koja zvuče strano i natjerati junake komedije da govore na čistom ruskom jeziku, dopuštajući, na primjer, samo „strane govore“. za govorne karakteristike dendija i dendija. U teoriji, Lukin se pokazao jačim nego u praksi: njegove vlastite komedije nisu implementirale potpuno nove principe, ali je u nekim slučajevima (na primjer, u "Omutkavom čovjeku", 1765.) uspio i oštro kritizirati plemeniti moral (stav u usta trgovca); satiričnim crtama zabilježio je kmetski način ophođenja plemića sa slugama, lagano se dotičući toga. arr. ceo feudalno-kmetski sistem. Buržoaski slogan „da se komedija prikloni ruskom moralu“ usvojili su i drugi dramski pisci - Fonvizin, Knjažnin, Nikoljev, Kapnist itd. To sugeriše da je 60-70-ih godina 20. plemići su morali ne samo da slušaju glas buržoaskih grupa, već su se, u borbi protiv njih, u skladu s tim i restrukturirali. Evolucija plemenite komedije sredinom stoljeća ide od apstraktne komedije likova do konkretne svakodnevne komedije, od psihološkog šematizma do eksperimenata u tipizaciji plemenite stvarnosti. Period svakodnevne plemenite komedije karakterističan je za poslednju trećinu 18. veka. Njen zadatak je održavati, jačati plemstvo, prevaspitavati ga kako bi se, savladavši svoje slabosti, oduprlo seljaštvu, a dijelom i buržoaziji. Kritika plemstva u komediji ovog vremena uglavnom je lišena optužujućeg patosa i prijateljska je: denuncijacije se ne tiču suštine feudalno-kmetskog sistema, naprotiv, nastoje da skrenu ovu temu, govoreći protiv nizak kulturni nivo Ch. arr. provincijskog sitnog plemstva, protiv kulturnih „perverzija” metropolskog plemstva. Svakodnevna komedija postala je sredstvo obrazovne politike plemstva, ismijavajući francuzmaniju kao fenomen plemenitog lažnog obrazovanja, praznoslovlja i dokonih razmišljanja o kicošima i kicošima, grubosti malobrojnog morala i neznanja plemenitih „umova“. Upozorila je na sve vrste slobodoumlja - voltairizam, materijalizam, masoneriju, doživljavajući ih kao pojave neprijateljske integritetu feudalno-zemljoposedničke ideologije, digla se na oružje protiv predstavnika drugih klasa - trgovaca i posebno činovnika, vjerujući da je to u njima. da se krio razlog nedostataka plemićkog sistema - mito, šikaniranje, pravosudne nevolje - ne primećujući i ne želeći primetiti da su mitoprimci i birokrate proizvod državnog uređenja, i tako rečeno. arr. posljedica umjesto uzroka („Sneak” od Kapnista). Komedija je suprotstavila negativne slike plemića sa slikama nosilaca plemenite "časti" - Staroduma, Pravdina, Milonova. Fonvizin je posebno revnosno proklamovao principe plemenite obrazovne politike, kroz usta Staroduma, razotkrivajući moralno propadajuće dvorsko plemstvo, propovijedajući plemenitost, koja leži „u dobrim djelima, a ne u plemenitosti“, u dobrom moralu, u razvoju osjećaja. Propovedanje vaspitanja osećanja, koje je vrednije od razuma, bilo je transformisano usvajanje jednog od principa zapadne napredne buržoazije 18. veka. (vidi dolje za opis ruskog sentimentalizma). Zadržavajući formalnu sličnost sa klasičnom komedijom (jedinstvo, ljubavne intrige, podjela osoba na „vrli“ i „poročne“, imena-pečati likova - Khanzhakhin, Skotinin, Krivosudov, itd.), svakodnevna komedija se ipak razlikuje po svojoj umjetničkoj metoda iz psihološkog šematizma komedije likova. Ovo je metoda tipične svakodnevne karakterizacije, posebno izražena u prikazu negativnih lica. Svakodnevna tipizacija se postiže i uvođenjem svakodnevnih figura epizodnog značaja (u „Nedoroslu“ - Mitrofanov učitelj, njegova majka, krojačica Triška), govornih karakteristika koje naglašavaju jezičke odlike datog okruženja (rusko-francuski jezik dendija i dendija). , stručne i staleške odlike jezika činovnika, sjemeništaraca i sl.). Od ove komedije direktan put vodi do komedija ranog 19. vijeka. - Krilovu, Šahovskom, pa Gribojedovu. Prevazilazeći klasična „pravila“, razvijajući se ka ovladavanju realističkom metodom, komedija počinje da upija elemente „trećerazredne“ književnosti. Isto treba reći i za žanr komične opere - „drame s glasovima“, odnosno umetnutih brojeva za pjevanje i muzičku pratnju. Među autorima komičnih opera nalazimo npr. “kmet grof Jagužinski na putu po Italiji” Matinski, pisac plemenite ideologije, čija je drama “Gostiny dvor” bila gotovo jednako uspješna kao i Ablesimovljeva poznata komična opera “Mlinar - čarobnjak, varalica i provodadžija” (1779), koja izazvalo niz imitacija. “Sbitenshchik” od Knyazhnjina, “Mlinar i Sbitenshchik su rivali” od Plavilshchikova, itd. Slobodni od “pravila” (jedinstvo mjesta i vremena), raznolikih tema (zapleta iz života plemstva, trgovca, seljaka , iz ruskih i orijentalnih bajki, istorije, mitologije itd.), naširoko koristeći folklor (pesme, dramatizacije obreda, posebno svadbi), komična opera je zastala na polovini svog razvoja i, približavajući se npr. seljačkim temama najčešće je davala idiličnu sliku života kmetova, na čijem su nebu bez oblaka mogući oblaci, ali ne zadugo („Nesreća iz kočije“ Knjažnina sa karakterističnim završnim refrenom seljaka „Upropastila nas je sitnica , ali nas je jedna sitnica spasila”). Tražeći prvenstveno ciljeve zabave, žanr komične opere, radoznao kao kretanje napred na putu „nacionalnosti“, nije imao veliki društveni značaj.

Unatoč zaoštravanju klasnih suprotnosti, plemstvo je još uvijek bilo toliko snažno da je iz svoje sredine moglo proizvesti velikog pjesnika, čije je djelo u određenoj mjeri sintetiziralo različite pravce zemljoposjedničke književnosti i koje je postalo gotovo neprekidna himna radosti i punine plemića. život, a donekle i život uopšte. Ovaj pjesnik je Deržavin, koji prevazilazi tradicije lomonosovskog klasicizma u samom žanru koji je Lomonosov veličao - u odama. Kao što je Lomonosov „pevač Elizabete“, tako je Deržavin „pevač Felice“ (Katarina II): ali Deržavinova oda je puna deformacija klasičnog kanona. A interpretacija teme je pohvala monarha na prijateljski i poznat, ponekad razigran način, i uvođenje realističnih, ponekad grubih scena u ode, i odsustvo strogog plana, logike konstrukcije i jezika. , od „visoke smirenosti“ koja naglo prelazi u narodni, i uopšte, karakteristična za svu Deržavinovu poeziju, mešavina stilova i žanrova - sve je to u suprotnosti sa Lomonosovljevom poetikom. Općenito, Deržavinova poezija je živopisan izraz zanosa života, panegirik sjaja i raskoši života prestoničkog plemstva i obilne "jednostavnosti" života plemstva imanja. Deržavinova priroda je „gozba boja i svetlosti“; figurativna simbolika njegove poezije u potpunosti je zasnovana na slikama vatre, iskričave drago kamenje, sunce. Deržavinova poezija je duboko materijalna i objektivna. Ova „objektivnost“, materijalnost jezika, takođe je nespojiva sa veličanstvenom apstrakcijom Lomonosovljevog govora, čije je tradicije Deržavin prevazišao. Samo ponekad se čini da pesnik na trenutak razmišlja o budućoj sudbini svoje klase, instinktivno osećajući da sistem koji hrani njegovu egzistenciju već počinje da se raspada. Ali note sumnje i misli o nestabilnosti („danas je Bog, a sutra je prah“) koje ponekad izbijaju iz Deržavina, verovatnije se objašnjavaju razmišljanjem o sudbini pojedinih predstavnika klase, o hirovima „slučajnosti“, nego o sudbini čitavog razreda u cjelini. Uništavajući klasičnu estetiku, Deržavinova poezija se postepeno približava (posljednjih godina) sentimentalizmu, „neoklasicizmu“ i osijanskom romantizmu, koji su dominirali ruskom lirikom početkom 19. stoljeća.

U uslovima diktature plemstva, ugušen je književni razvoj ostalih klasa (krupne i sitne buržoazije, a posebno seljaštva), ali ipak, zajedno sa formiranjem kapitalističkih odnosa do kraja 18. veka. Energija buržoaske književnosti 18. veka u razvoju takođe raste. Ova literatura još nije dovoljno proučena. Buržoaska književna kritika je samo zabilježila proces „spuštanja“ plemićke književnosti u građansko okruženje - od priča i romana do pjesama i lirike općenito, ne objašnjavajući složenu deformaciju djela koja se dogodila. Potrošnja literature vladajuće klase od strane podređenih je prirodna pojava, ali nikako mehanički. Ali ne samo u ovim obradama 18. vijek. kreativnost podređenih klasa. Dovoljno je prisjetiti se barem Sumarokovljevog protesta protiv „prljave vrste suznih komedija“ (u vezi s prijevodom i produkcijom Beaumarchaisove „Eugenie“) da bi se shvatilo koliko je opasna građanska književnost djelovala plemstvu. U 60-70-im godinama. „Trećerazrednu književnost“ već plemeniti pisci doživljavaju kao neprijatan i neprijateljski simptom. To je vrijeme kada je Lukin iznio parolu „skloni komedije ruskom moralu“, kada je cvjetalo satirično novinarstvo, djelomično zarobljeno od strane buržoaskih ideologa, kada su se pojavile parodije na plemeniti klasični ep (poput Kheraskovljeve „Rosijade“) - ironično-komične. pjesme, kada su u književne redove ušli obični pisci - Čulkov, Popov, Komarov - kada su se uobličili žanrovi romana i "suzne komedije", koji nisu predviđeni klasičnom teorijom, popularnost žanra komične opere , oslobođen od „pravila“, „drame s glasovima“, rastao je, kada je konačno prvi revolucionar iz plemstva koji se svojom književnom aktivnošću u velikoj meri odražavao na težnje revolucionarnog seljaštva, Radiščov odbacio svoj prvi izazov. feudalno-kmetskom društvu, da bi mu se nekoliko godina kasnije mogao odlučno suprotstaviti. Među satiričnim novinarstvom, koje je nastalo po uzoru na engleske satirične i moralizirajuće časopise, pojavilo se nekoliko publikacija koje su definitivno propagirale buržoasku ideologiju („Parnasian Shrewdler“, 1770, Čulkova i Novikova časopisi - „Drone“, 1769, „Slikar“, 1772, i "Novčanik", 1774.). Satira je bila glavna književna vrsta za izražavanje antiplemićkih tendencija, koja se inače, u uslovima narušavanja ruske buržoazije, ne bi mogla uvesti u književnost. Razlika između plemićke i buržoaske satire u časopisima odmah je upadljiva. Plemstvo (na primjer, "Svašta") označava satiru u "nasmiješenoj vrsti", za laganu i nježnu kritiku plemenitog morala, manifestacije licemjerja, helipad, sklonost ogovaranju itd.

Buržoaska satira se odvija u društvenom smislu, samo obratite pažnju na njen slogan - epigraf Novikovljeve "Drone" - "oni rade, a vi im jedete kruh", nesumnjivo socijalno naglašen, u drugom izdanju morao je biti zamijenjen drugim, više neutralan. Buržoaska satira objavljuje rat plemstvu, posebno plemićkoj aristokratiji, suprotstavljajući je liku „savršenog, čestitog muža, iako podlog, kako ga nazivaju neki glupi plemići“. Ako ovome dodamo tako jarke antikmetske članke kao što je priča izvjesnog I. T. (navodno Radiščova) o putovanju u selo „Ravaged“, objavljena u „Slikaru“, postat će jasno zašto se satirično novinarstvo ovog tipa okrenulo kao kratkotrajna pojava. Aktiviranje „trećerazredne književnosti“ u ovom periodu uticalo je i na stvaranje „junačko-komične poeme“ (Čulkov), koja je uticala i na književnost plemstva (V. Maikov). Ovaj žanr nastaje kao parodija na herojsku pjesmu „visokog“ stila (Kantemir, Tredyakovsky, Lomonosov). „Visoka tišina“ se zadržala u akademskim krugovima do druge decenije 19. veka, ali nije bila popularna ni među plemićkim rodovima. Komična pjesma tumači „niski“ zaplet u „visokom smirenju“, parodirajući ga ovako. arr. i patos, i mitološka scenografija, i zapletne situacije klasične pesme: „junak“ je prikazan u tuči, u pijanoj tuči; uvođenje skica “podle” stvarnosti – života nižih slojeva – daje materijal za karakterizaciju položaja naroda u plemenitoj državi. U pjesmi V. Maykova („Elizej, ili razdraženi Bacchus“, 1771) scene koje prikazuju zatvorski život, seljački rad, tuče i razmirice između susjednih sela zbog razgraničenja, nestašicu seljačke zemlje, nužni zanat, popravni dom za „slobodne žene”, u poređenju sa manastirom itd., daleko su od teme plemstva koliko i jezik pesme sa fokusom na živi, „zajednički” govor. Izdvaja se od niza komičnih pesama Bogdanovičeva „Draga“, koja je izašla iz „Šumarokovske škole“, proizvod „lake poezije“, utirući put delima čiji je vrhunac u 19. veku. biće „Ruslan i Ljudmila“ Puškina. Čulkovljeve komične pjesme odlikuje se drugačijim karakterom, zanimljivim korištenjem folklornog materijala koji nije prodro u poeziju plemstva. Plemeniti pjesnici su uglavnom tumačili folklor na snishodljiv način: Deržavin, na primjer. Ruske bajke i epove smatrao je “jednobojnim i jednobojnim”; u njima je vidio samo “divovsko i herojsko hvalisanje izraženim apsurdom, varvarstvom i grubim nepoštovanjem ženskog spola”. Čulkov je bio i prvi sakupljač i izdavač folklornog materijala. „Herojsko-komična pesma” prekida u svom razvoju posle 70-ih, da bi nešto kasnije ponovo oživela u vidu burleskne pesme-parodije na reimaginisane „Eneide” Osipova, Kotelnickog, Naumova i drugih. Boilo je takođe smatrao burlesku kao folklorni žanr. Tumačenje herojske radnje u grubo vulgarnom tonu bilo je jedno od načina da se nadoveže na ceremonijalnu književnost viših klasa; To je učinila ruska travestija, stvaranje „sitnih“ pisaca iz malograđanske sredine. Ali „trećerazredna” književnost u oblasti romana pokazala se posebno plodnom. Klasična teorija nije rekla ni reč o romanu; sa stanovišta Sumarokova, romani su „pustoš koju čine ljudi koji uzalud troše svoje vrijeme i služe samo za kvarenje ljudskog morala i dalje okoštavanje u raskoši i tjelesnim strastima“. Ipak, roman je ispunio drugu polovinu 18. veka. Prema proračunu istraživača, romani čine 13,12% svih štampanih proizvoda 18. veka, 32% celokupne „lepe književnosti”, posebno se povećavajući krajem veka, pojavom „besplatnih štamparija”. Uz to se distribuiraju i rukopisom. Čulkov u časopisu „I i Sio“ opisuje službenika koji se hrani kopiranjem popularnih priča o Bovi, Petru Zlatnim ključevima, Evdohu i Berfu koje se prodaju na tržištu: morao je da prepiše jednu „Bovu“ četrdeset puta. Roman prodire u najrazličitije društvene grupe: puni biblioteke zemljoposednika, sa oduševljenjem ga čitaju trgovci, sitna buržoazija i pismeni dvorjani; O njegovoj popularnosti svjedoče memoaristi (Bolotov, Dmitrijev, itd.) i, konačno, sama književnost koja bilježi sliku čitatelja, a posebno čitateljice. Zaljubljenica u romane, plemenita devojka koja u junaku romana otkriva svoj ideal, koji se potom oličava u prvom poznanstvu koje sretne, kasnije je postala klasična slika plemićke književnosti (Sofija Gribojedova, Puškinova Tatjana). Žanrovska raznolikost romana 18. stoljeća. veoma veliki. Među plemićima, s jedne strane, posebno su bili popularni prevedeni romani poput viteških, pastirskih, salonsko-herojskih s tendencijom moralizacije, poput Fenelonovljevog „Telemaka“ i njegovih imitacija od strane Kheraskova („Kadmo i harmonija“); s druge strane, psihološki roman koji prikazuje slike idealnih plemića, poput prevedene “Avanture markiza G*”. U buržoaskom okruženju zanošeni su žanrom „tačnog“ romana poput Lesaža „Gilles Blaza“ ili žanrom romansirane bajke (Čulkov, Komarov, Levšin, Popov). Žanr pikarskog romana posebno je rasprostranjen u „trećerazrednoj“ književnosti. Pričajući priču o pametnom junaku koji mijenja profesiju i silom prilika ili padne ili se uzdigne na društvenoj ljestvici, ovaj roman je omogućio promjenu svakodnevnog okruženja, posvećujući značajnu pažnju životu „društvenih nižih klasa. ” Jedan od najpopularnijih romana 18. veka, koji je i kasnije sačuvan u čitalačkoj upotrebi - "Priča o Vanki Kainu" - uzeo je za osnovu istorijsku ličnost izvesnog Ivana Osipova, seljaka koji od kmeta postaje lopov, od lopova - pljačkaša Volge, od razbojnika - policajca špijuna i detektiva. Njegova biografija poslužila je kao nacrt "detektivskog" romana i imala je nekoliko adaptacija, od kojih je najpopularnija piscu Matveyu Komarovu. Komarov posjeduje i druge popularne romane - "O mom gospodaru Georgeu" ("O mom gospodaru glupom", koji se spominje u Nekrasovoj pjesmi "Ko živi dobro u Rusiji" među primjerima popularne literature koju čitaju seljaci) i roman "Nesrećni Nikanor , ili Avanture ruskog plemića“, gdje je junak pikaresknog romana plemić koji nakon niza nesreća završava život kao šaljivdžija. Pikarski roman je omogućio da se, kao u „herojsko-komičnoj“ pesmi, unese materijal iz života trgovaca, zanatlija i seljaštva, čime je doprineo. arr. samopotvrđivanje u književnosti “trećeg staleža”. Bajkovito-avanturistički roman, nastao miješanjem elemenata viteškog romana s ruskim epskim i bajkovitim folklorom, donekle je služio istoj svrsi. Uvođenje folklora (iako često falsificiranog, posebno kada je u pitanju slovenska mitologija) bio je i književno ostvarenje trećeg staleža, u čijem je životu, kao i općenito u životu „društvenih nižih slojeva“, folklor još uvijek bio sastavni dio svakodnevnog života. Tako je buržoazija rekla svoje u polju romana. Relativna slabost klase nije mu dopuštala da savlada druge žanrove, na primjer. dramatično, u meri u kojoj se to dogodilo na Zapadu. Od sredine 60-ih. poznati primjeri zapadne buržoaske drame pojavljuju se u ruskim prijevodima - “Londonski trgovac” od Lilloa, drame Didroa, Mercier-a, Lessinga; uvodeći u komediju „patetične pojave“, Lukin pokušava da se približi žanru drame; Kheraskov, Verevkin (“Tako treba”) i Plavilščikov (“Sideleti”, “Bobil”) su mu u nekim svojim komadima prilično bliski, ali žanr drame - sa značajnim razlikama od zapadnoevropskih buržoaskih drama - je već dobija puni razvoj u eri sentimentalizma.

Međutim, u literaturi 70-ih. zaoštravanje klasne borbe više nije bilo samo na liniji „trećeg staleža“, već uglavnom i najvećom snagom na liniji seljaštva. Seljački rat 1773-1775, koji je proizašao iz prethodnih dugotrajnih seljačkih kretanja, otkrio je ozbiljnost kontradiktornosti feudalnog društva. Plemstvo je shvatilo snagu klasne mržnje prema seljacima, odlučno je napalo pobunjenike i obračunalo se s njima. U plemićkoj literaturi ovoga vremena imamo čitav niz govora u kojima politička priroda seljačkog pokreta izaziva buru negodovanja. Sumarokov govori protiv „Pugačovščine“ u dve pesme, nazivajući Pugačova „podlim razbojnikom“, vođom „razbojničke gomile“, bande koju čine „zveri“, „čudovišta prirode“; on je potpuno svjestan ciljeva pokreta koji nastoji “istrijebiti plemiće” i “zbaciti podršku prijestolja”. Ne postoji egzekucija koja bi bila dovoljna za Pugačova, sa stanovišta Sumarokova. Anonimni autor nedavno objavljene „Pesme o zlikovcu Pugačovu” takođe zahteva najstrože smaknuće i večno prokletstvo za „zlikovca”. Pokušaj da se to doba prikaže, naravno sa plemenite tačke gledišta, učinjen je u Verevkinovoj komediji „Tačno“ (objavljenoj 1785, napisanoj 1779). Autor je učesnik jedne od kaznenih ekspedicija protiv seljaštva. Tajming komedije je završni trenutak pokreta, kada je Pugačov već uhvaćen. Komedija prikazuje guvernera koji je napustio grad kada su mu se pobunjenici približili (činjenica koja se mnogo puta dogodila u stvarnosti); formulisana intriga (prepreke na koje nailaze ljubavnici) obojena je aromom istorijskog trenutka: junak odlazi u vojsku jer je „sramotno razmišljati o brakovima i ljubavnim vezama kada se proliva krv plemenitih sunarodnika“. U međuvremenu, junakinja pada u ruke neprijatelja i zamišlja se jednom od njih; nakon likvidacije ustanka, ona želi da ode u manastir, ali joj heroj vraća „čast“, smatrajući je nevinom. Predstava je ispunjena veličanjem plemenitog otpora pobunjenom seljaštvu: vođa otpora, Panin, upodobljava se sa „arhanđelom s neba“, sa „malom“ vojskom je „sve ovo pobedio, raspršio, uhvatio i smirio prokleto kopile” itd.; Ništa manje oduševljenje izaziva još jedna duda, Milizon (Mikhelson).

Ništa manje oštrine – u odnosu na plemstvo – naći ćemo u seljačkom stvaralaštvu ovoga doba (vidi odjeljak „Usmeno pjesništvo“). Počevši od „plakanja kmetova” („Plač robova prošlog veka”, „Žalba saratovskih seljaka na zemski sud”) preko pesama o kmetskom ropstvu, dolazimo do bogatog folklora o Pugačovu. U svakodnevnom životu seljaštva 18. vijeka. Ranije komponovane pesme o Stepanu Razinu takođe žive. I pjesme o Razinu i pjesme o Pugačovu ispunjene su osjećajem akutne klasne mržnje. Imamo, naravno, samo fragmente verovatno opsežnog „Pugačovljevog ciklusa“; ali takođe predstavljaju prilično elokventan i istorijski vredan materijal koji menja lice ruske književnosti 18. veka, koju su nekada stvarali buržoaski istraživači.

Revolucionarno vrenje među seljaštvom, koje se nije direktno odrazilo u pisanoj literaturi, ipak je imalo jedinstven uticaj na njega. Još početkom veka protest seljaštva protiv zemljoposedničke eksploatacije našao je izraz u izvesnom delu šizmatizma. Kasnije je jedan broj buržoaskih pisaca u svom djelu – nedosljedno i kontradiktorno – odražavao uzavrelu struju seljačke svijesti neprijateljske prema postojećem poretku. U smislu takve kritike djelomično je već djelovao Novikov, uglavnom tipičan predstavnik liberalizma 18. stoljeća, koji se kasnije okrenuo reakcionarnom putu masonerije i misticizma. Godine 1790. Radiščov je postao glasnogovornik revolucionarnih osjećaja. Uticaj prosvjetiteljstva i Francuske buržoaske revolucije odigrao je odlučujuću ulogu u stvaranju Radiščovljeve ideologije. Ne može biti govora o Radiščevovoj „ideološkoj usamljenosti“, koja je navodno ispala iz književnosti 18. veka, kako je to tvrdila buržoaska književna kritika. U uslovima pojačanog (naročito nakon Francuske revolucije) vladinog nadzora nad književnošću, radovima koji su kritikovali feudalni sistem teško je bilo da prodru u štampu; to ne znači da ih je bilo malo, a još manje znači da su odgovarajuće ideološke pokrete predstavljali pojedinci. Radiščov postavlja književnosti ne samo obrazovne zadatke, već i traži od pisca da bude politički i društveni borac, težeći društvenom prevaspitanju svojih čitalaca. To je spriječila cenzura – postavljen je zahtjev za slobodom štampe. “Putovanje od Sankt Peterburga do Moskve” (1790) Radiščova upereno je protiv dvaju temelja feudalno-posjedničke države – autokratije i kmetstva. Tema „autokratije“, razvijena u „Putovanju“ u novinarskim raspravama i u odi „Sloboda“, tumači se potpuno drugačije od tumačenja njima bliskih plemićkih i građanskih pisaca: u tragedijama prožetim duhom unutarplemićke opozicije. , monarh je bio “tiranin” samo kada nije svoju vlast dijelio sa plemićima, težio je neograničenoj dominaciji; Radiščov ima neograničenog monarha - „prvog ubicu u društvu, prvog razbojnika, prvog prekršioca opšte tišine, najžešćeg neprijatelja, koji svoj gnev usmerava na unutrašnjost slabih. Autokratija je prekršilac “sporazuma” koji određuje odnos između vlasti i naroda: narod ulazi u “tihi” sporazum sa suverenom – “prvim građaninom”, povjeravajući mu vlast, ali zadržavajući pravo kontrole. , sudi i smijeni monarha u slučaju zloupotrebe vlasti. Stoga je hvale vrijedna Engleska revolucija, kažnjavajući smrću kralja koji je zloupotrijebio povjerenje naroda. Glavna stvar u državi je „zakon“, pred kojim svi građani moraju biti jednaki: sa stanovišta ovog demokratskog principa, Radiščov pristupa svojoj drugoj temi. Kmetstvo je za njega najgore zlo, „čudovište, nestašno, ogromno, koje zijeva i laje“ (stih iz „Telemahide“ Tredjakovskog, uzet kao epigraf „Putovanju“). Sa gledišta Radishcheva, kmetstvo nije samo nespojivo sa humanim principima jednakosti i slobode: ono takođe podriva ekonomsku moć države i dovodi do izumiranja stanovništva. Zasnovajući svoje stavove na teorijama ideologa zapadnoevropske buržoaske demokratije (Mabley, Raynal, itd.), Radiščov je bio u stanju da ih primeni na rusku stvarnost, čak i navodeći specifične uslove za ukidanje kmetstva uz dodelu zemlje seljacima. i njihovu transformaciju u male zemljoposednike. Temu kmetstva Radiščov je razvio kako u patetičnoj publicistici, tako iu fikcionalnoj formi kratkih priča, dajući opise seljačkog života i siromaštva, otkrivajući strahote gospodske tiranije. Postavljajući sebi obrazovne zadatke društvenog preustroja zasnovanog na principima buržoaske demokratije, Radiščov je u svom glavnom radu koristio poseban metod, koji je omogućio da spoji elemente novinarstva sa prikazivanjem žive stvarnosti. U “Putovanju” su razmišljanja, lirski izlivi, priče i priče, opisi (možda dijelom po uzoru na Sterna) spojeni u određenu cjelinu. Oblik “putovanja” s kraja 18. vijeka. postaje popularan u plemićkoj književnosti (1794-1798 Karamzinova "Pisma ruskog putnika" objavljena su kao zasebno izdanje). Ali postoji niz oštrih razlika između Radiščovljeve knjige i plemenitih "putovanja". „Putnik” Radiščevskog je, pre svega, nosilac određene klasne ideologije, a zatim generalno „osetljiva” ličnost: njegova osetljivost je manifestacija društvene humanosti; Za njega stvarnost nije razlog za izliv ličnih osećanja ili izraz radoznalosti, već materijal za promišljanje i generalizacije sociološke prirode. Radiščovljev stil je rezultat složene interakcije između racionalističkih tendencija klasicizma, realističke težnje za živom stvarnošću i nekih elemenata sentimentalizma. U književnosti 18. veka. Radiščovljevo književno i društveno okruženje nije se moglo široko izraziti, otišlo je u „ilegalo“, ali u godinama privremenog slabljenja cenzurnog ugnjetavanja, početkom 19. stoljeća. , Radiščov je pronašao sljedbenike - pjesnike i publiciste koji su se ujedinili u "Slobodno društvo ljubitelja književnosti, nauke i umjetnosti" (Pnin, Born, Popugaev, Nik. Radishchev, itd.).

Krajem 18. vijeka. došlo je do uspona kapitalizma. U tim uslovima, jedan deo plemstva, koji je osećao nestabilnost feudalnih odnosa, a pritom nije prihvatao nove društvene tokove, izneo je drugačiju sferu života, dotad ignorisanu. Ovo je bilo područje intimnog, ličnog života, čiji su motivi bili ljubav i prijateljstvo. Tako je nastao sentimentalizam kao književni pokret, posljednja faza u razvoju R. l. XVIII vijek, koji obuhvata početnu deceniju i prelazi u XIX vijek. Za razliku od književnosti klasicizma, sentimentalizam je u centar pažnje stavio prosječnu osobu iz plemstva i njegov svakodnevni život. Po svojoj klasnoj prirodi, ruski sentimentalizam se duboko razlikuje od zapadnoevropskog sentimentalizma, koji je nastao među progresivnom i revolucionarnom buržoazijom, koja je bila izraz njenog klasnog samoodređenja. Ruski sentimentalizam je u osnovi proizvod plemenite ideologije: buržoaski sentimentalizam nije mogao da se ukorijeni na ruskom tlu, budući da je ruska buržoazija tek počela – i to krajnje neizvjesno – svoje samoopredjeljenje; sentimentalna osjetljivost ruskih pisaca, koja je afirmirala nove sfere ideološkog života, ranije, u vrijeme procvata feudalizma, malo značajne, pa čak i zabranjene - čežnju za prolaznom slobodom feudalnog postojanja. Ali istovremeno, ruski sentimentalizam odražava neke karakteristike novih odnosa. To su prije svega određene individualističke tendencije, a zatim, apstraktno, istina, pažnja prema neplemenitim elementima društva, što se ogledalo u afirmaciji sveklasnog osjećaja („A seljanke znaju kako se osjećati"). U ovom sloganu više nema antiplemićkih tendencija, kao što u Karamzinovom sentimentalizmu nema kritike plemstva. Koristeći npr. rasprostranjena plot outline Zapadni sentimentalni roman - aristokrata zavodi buržoasku djevojku (Richardsonova „Klarisa Garlou“) – isti Karamzin u svojoj „Jadnoj Lizi“ (1792) iz njega je izvukao klasno značenje. U Richardsonu je aristokratski zavodnik suprotstavljen vrlini junakinje, otporne na sva iskušenja i moralno trijumfalnog nad porokom. Karamzinova junakinja, seljanka Liza, ne suprotstavlja se Erastu, a sam autor ga ne osuđuje, već je samo tužan zbog nesretnog, ali s njegove tačke gledišta, neizbježnog ishoda. Sentimentalizam u ruskoj književnosti nije, naravno, bio rezultat samo stvaralačke inicijative Karamzina, kako su to nekada tvrdili građanski školski udžbenici: njegovi elementi, mnogo prije nego što je Karamzin provalio u klasičnu idilu, našli su mjesto za sebe u komičnoj operi, u eksperimenti ruske „komedije suza“, u psihološkom romanu, u ljubavnoj lirici. Karamzin je više rezultat nego početak razvoja. On sam, kako to često biva, nije bio svjestan svoje veze sa prethodnom literaturom, upućujući na strane primjere (Šekspir, Milton, Tompson, Jung, Gesner, Ruso, itd.: pjesma „Poezija“). Sentimentalizam je u oblasti proze posebno izdvojio dva žanra: žanr sentimentalnog putovanja i žanr osetljive priče. Karamzinova „Pisma ruskog putnika“ izazvala su čitav niz imitacija („Putovanje u podnevnu Rusiju“ Izmailova, 1800-1802; „Putovanje u Malu Rusiju“ od Šalikova, 1803; „Još jedno putovanje u Malu Rusiju“ od njega , putovanja Nevzorova, Gledkova itd.). Karamzinov putopisni žanr je opuštena kombinacija lirskih izliva, portreta, pejzaža, opisa gradskog života, društvenog života, pripovetke i pripovetke. U središtu je sam putnik - osjećajni heroj, zaljubljenik u prirodu i ljudskost, čista i krotka srca, koji svuda stvara prijateljske veze. Podrazumijeva se da je njegov stav prema Francuskoj revoluciji (svjedok njezinoj početnoj fazi) potpuno negativan. Njegova “ljubav prema čovječanstvu” svodi se na želju da oko sebe vidi zadovoljne i sretne ljude, kako ne bi remetio svoj mir prizorima nesreće; u želji da budem “dirnut”, da bude dirnut ispoljavanjem ljudske zahvalnosti, očinske ili sinovske ljubavi, prijateljstva. Takva apstraktna "ljubav" mogla bi biti zgodan veo za prikrivanje feudalne stvarnosti. Seljak, prožet osjećajnošću, mora voljeti svoje gospodare i blagosiljati svoj jaram. Najviše od svega, međutim, osetljivi junak je zauzet analiziranjem svog srca. Skrupulozna analiza osjećaja i iskustava kombinira se u “Putovanju” s pažljivim bilježenjem pozadinskih detalja, s ljubavnom pažnjom prema malim stvarima svakodnevnog života. Još jedan omiljeni žanr sentimentalizma je osjetljiva priča. Njegove osobine posebno se jasno pokazuju kada se uporedi sa avanturističkim (kaznenim) romanom trećerazredne književnosti, iz koje Karamzinova priča jasno potječe. Roman je izgrađen na složenosti i brzoj promjeni avantura: priča izbjegava složene zaplete, pojednostavljuje i skraćuje radnju, prenosi je na psihološki plan. Fokus je i na analizi osjećaja otkrivenih u karakterizacijama, monolozima i komentarima autora. Potonji stvaraju oko junaka napetu atmosferu emotivnosti, dodatno pojačanu lirskim opisima prirode. Književna aktivnost Karamzina i njegove škole doživljavana je kao reformistička ne samo zato što su „otkrili“ novi svijet ljudskih emocija, već i zato što je u vezi s tim reorganiziran sistem umjetničkog govora. Glavni princip jezičke reforme bila je želja za „prijatnošću“, nasuprot „nespretnosti“ proze 17. veka, sa njenim sintaksičkim neredom. Karamzin je reformisao vokabular, izbacivši iz njega slovenizme i „obične ljude“, umjesto zbrkanih perioda uvedeni su simetrični periodi sa ujednačenim povećanjem i smanjenjem; nastaju neologizmi. Tako se sprovodi princip sintaktičke i leksičke lakoće i prijatnosti. Duga borba se rasplamsala oko Karamzinove jezičke reforme, koja je trajala prve decenije 19. veka, borbe „šiškovista“ sa „karamzinistima“, konzervativno-feudalnom plemićkom grupom i grupom koja se udaljavala od percipiranih novih. , društvene pojave (kapitalizam) u sferu ličnog života, atraktivnog po svojoj sofisticiranosti i izolovanosti. Ali istovremeno je neosporan progresivni značaj Karamzinove jezičke „reforme“, koja je doprinela širenju čitalačke sredine na račun najširih grupa plemstva... Sa Karamzinom i „karamzinistima“ mi smo već prelaze u 19. vek, čiji je početak doba postepenog izumiranja klasični stil, razvoj sentimentizma, a ujedno i razvoj buržoaskog napada na plemenitu književnost, porast onih građansko-realističkih tendencija koje su bile ukorijenjene upravo u 18. stoljeću.

Bibliografija

Peretz V.N., Eseji o istoriji poetskog stila u Rusiji. Doba Petra V. i početak 18. vijeka, I-VIII, “ŽMNP”, 1905-1907.

and dept. ot.: I-IV, Sankt Peterburg, 1905

V-VIII, Sankt Peterburg, 1907

Buš V.V., Stara ruska književna tradicija u 18. veku. (O pitanju društvene slojevitosti čitatelja), „Naučne bilješke Saratovske države. Univerzitet nazvan po N. G. Chernyshevsky", tom IV, br. 3. Pedagoški. fakultet, Saratov, 1925

Gukovski G., Ruska poezija 18. veka, Lenjingrad, 1927 (formalističko delo)

Sakulin P.N., Ruska književnost, 2. dio, M., 1929 (buržoaski sociološki pristup)

Desnitsky V., O zadacima proučavanja ruske književnosti 18. (u knjizi “Iroi-comic poem”, vidi gore)

"Književna baština", knj. 9-10. XVIII vek, M., 1933 (urednički članci G. Gukovskog i drugih, niz novih publikacija tekstova)

Isti, knj. 19-21, M., 1935 (članci V. Desnitsky, D. Mirsky i od urednika - Rezultati rasprave)

“XVIII vijek”, sub., Članci i materijali, ur. ak. A. S. Orlova, ur. Akademija nauka, M. - Lenjingrad, 1935 (između ostalih - L. Pumpjanski, Eseji o književnosti prve polovine 18. veka)

Gukovsky G., Eseji o istoriji ruske književnosti 18. veka, ur. Akademija nauka, M. - L., 1936

Berkov P., Lomonosov i književna polemika njegovog vremena, ur. Akademija nauka, M. - L., 1936

Opšti kursevi: Porfirjeva, Galahova, Pipin, Loboda, itd. O istoriji pojedinih žanrova: Afanasjev A., Ruski satirični časopisi 1769-1774, M., 1859 (ponovno objavljen u Kazanju 1919), Krugli A., O teorijskoj poeziji. u ruskoj književnosti 18. veka, Sankt Peterburg, 1893

Sipovsky V.V., Eseji iz priča o ruskom romanu, tom I, br. 1-2 (XVIII vek), Sankt Peterburg, 1909-1910

Veselovskaya A., Zbirka ljubavne lirike 18. veka, Sankt Peterburg, 1910.

Rozanov I. N., ruski tekstovi. Od bezlične poezije do „ispovesti srca“, M., 1914

Njegova, Pjesme o živom sinu, zbirka. “XVIII vijek”, vidi gore

Njegova, ruska književna poezija od početka pisanja do Lomonosova, zbirka. „Stihovi. Silabička poezija 17.-18. vijeka”, M. - L., 1935 („Knjiga pjesnika”)

Warneke V., Istorija ruskog pozorišta, ur. 2

Kallash V.V. i Efros N.E. (ur.), Istorija ruskog pozorišta. tom I, M., 1914

Bagrij A., O pitanju ruske lirike 18. veka, „Ruski filološki bilten“, (M.), 1915, br. 3. Vidi i bibliografiju za članke koji karakterišu žanrove.

Za pripremu ovog rada korišteni su materijali sa stranice http://feb-web.ru

Tutoring

Trebate pomoć u proučavanju teme?

Naši stručnjaci će savjetovati ili pružiti usluge podučavanja o temama koje vas zanimaju.
Pošaljite svoju prijavu naznačivši temu upravo sada kako biste saznali o mogućnosti dobivanja konsultacija.

I sva dostignuća renesanse. Književnost 18. veka imala je ogroman uticaj na društva, koja su dala neprocenjiv doprinos svjetske kulture. Prosvjetiteljstvo je dalo poticaj Velikoj francuskoj revoluciji, koja je potpuno promijenila Evropu.

Književnost 18. stoljeća imala je uglavnom obrazovnu funkciju, a njeni su glasnici postali veliki filozofi i pisci. I sami su posjedovali nevjerovatnu količinu znanja, ponekad enciklopedijskog, i ne bez razloga vjerovali da samo prosvijećena osoba može promijeniti ovaj svijet. Svoje humanističke ideje prenosili su kroz književnost, koja se sastojala uglavnom od filozofskih rasprava. Ova djela su pisana za prilično širok krug čitalaca sposobnih za razmišljanje i rasuđivanje. Autori su se nadali da će ih na ovaj način čuti veliki broj ljudi.

Razdoblje od 1720. do 1730. godine naziva se prosvjetiteljskim klasicizmom. Njegov glavni sadržaj bio je da su se pisci ismijavali na osnovu primjera antičke književnosti i umjetnosti. U ovim djelima osjeća se patetika i herojstvo, koji su usmjereni na ideju stvaranja rajske države.

Strana književnost 18. veka učinila je mnogo. Uspela je da pokaže heroje koji su pravi patriote. Za ovu kategoriju ljudi, jednakost, bratstvo i sloboda su glavni prioritet. Istina, treba napomenuti da su ovi junaci potpuno lišeni individualnosti, karaktera, posjeduju ih samo uzvišene strasti.

Prosvjetiteljski klasicizam zamjenjuje obrazovni realizam, koji književnost približava pojmovima ljudima. Strana književnost 18. veka dobila je novi pravac, realističniji i demokratskiji. Pisci se okreću licem prema osobi, opisuju njen život, govore o njegovoj patnji i mukama. Jezikom romana i pesama pisci pozivaju svoje čitaoce na milosrđe i saosećanje. Prosvećeni ljudi 18. veka počeli su da čitaju dela Voltera, Rusoa, Didroa, Monteskjea, Lesinga, Fildinga i Defoa. Glavni likovi - jednostavni ljudi koji se ne mogu oduprijeti javnom moralu, vrlo su ranjivi i često slabe volje. Autori ovih dela su još uvek veoma daleko od realističnih književnih slika junaka 19. i 20. veka, ali značajan pomak ka opisivanju više životni likovi.

Ruska književnost 18. stoljeća započela je reformama Petra I, postepeno zamjenjujući pozicije prosvijećenog klasicizma realizmom. Istaknuti predstavnici ovog perioda bili su autori Trediakovsky i Sumarokov. Stvorili su plodno tlo na ruskom tlu za razvoj književnih talenata. Fonvizin, Deržavin, Radiščov i Karamzin su nepobitni. I dalje se divimo njihovom talentu i građanskoj poziciji.

Engleska književnost 18. stoljeća odlikovala se formiranjem nekoliko raznim pravcima. Britanci su prvi koristili takve žanrove kao što su društveni i porodični romani, u kojima su se otkrili talenti Richardsona, Smolletta, Stevensona i, nesumnjivo, Swifta, Defoea i Fieldinga. Pisci u Engleskoj bili su među prvima koji su kritikovali ne buržoaski sistem, već same buržoazije, njihove moralne i moralne principe.Istina, Jonathan Swift je svoju ironiju usmjerio na sam buržoaski sistem, pokazujući u svojim djelima njegove najnegativnije aspekte. Englesku književnost 18. veka takođe predstavlja fenomen koji se zove sentimentalizam. Ispunjena je pesimizmom, nevericom u ideale i usmerena je samo na osećanja, najčešće ljubavnog sadržaja.

Predloženi udžbenik iz istorije ruske književnosti 18. veka. fokusiran na program visokog humanističkog obrazovanja, usvojen i korišćen u praksi nastave istorije ruske književnosti na visokoškolskim ustanovama Ruska Federacija. Iz postojećih udžbenika koji se trenutno koriste u pedagoški proces, odlikuje se činjenicom da je istorija ruske književnosti 18.st. autor se trudio da dosljedno interpretira u terminima istorijske poetike, obraćajući primarnu pažnju na jedinstvenost žanrovskih modela i žanrovskog sistema.

Sličan pristup proučavanju i nastavi istorije ruske književnosti 18. veka. pojavio se u naučnim radovima ruskih filologa još 1920-1930-ih.

Dovoljno je spomenuti barem klasično djelo Yu. N. Tynyanova "Oda kao govornički žanr", članke L. V. Pumpyanskog i niz studija G. A. Gukovskog, počevši od članka "O tragediji Sumarokov" (1926.) monografiji „Ruska poezija“ XVIII veka (L., 1927), čiji su se problemi dijelom odrazili u njegovom udžbeniku istorije ruske književnosti 18. vijeka.

U savremenoj književnoj kritici ovaj trend je nastavljen u radovima Yu. M. Lotmana, B. A. Uspenskog, V. N. Toporova, N. D. Kochetkove i dr. I upravo taj trend karakteriše glavni pravac moderne istorijske i književne nauke koji je pokazalo se da se najmanje odražava u postojećem udžbenici o istoriji ruske književnosti 18. veka.

Želja da se sadržaj udžbenika približi nastavnicima i učenicima srednja škola, glavnom trendu moderne filološke nauke, očito gravitirajući u svom razvoju ka kulturnom znanju i metodologiji istorijske poetike, diktirao je glavni aspekt izlaganja istorijskih i književnih činjenica, kojih se autor predloženog udžbenika nastojao pridržavati u svim slučajevima.

Ne odstupajući od tradicionalno utemeljenih predstava o istorijskoj i književnoj paradigmi 18. stoljeća. i opšteprihvaćenog hronološkog principa njenog razvoja, autor je pokušao da dosledno protumači istoriju ruske književnosti 18. veka. u aspektu istorijske poetike, odnosno književni proces proučavane epohe predstaviti kao istoriju nastanka, razvoja, interakcije i promene produktivnih žanrovskih modela ruske književnosti, s obzirom da ovaj aspekt u postojećoj obrazovnoj literaturi ima dobio neuporedivo manje pažnje od ideološke, svjetonazorske, problematične i sociološke.

Dakle, u predloženom udžbeniku ruska književnost 18. vijeka. nije predstavljen kao skup iscrpnih opisa kreativno naslijeđe pojedinačnih pisaca, već kao dinamičan žanrovski sistem. Upravo je ovaj početni položaj odredio osnovne principe selekcije književni materijal i njegove kompozicije.

Prije svega, predloženi ugao gledanja primorao je autora da odustane od općeprihvaćenog principa činjeničnog enciklopedizma koji određuje tematski sastav udžbenika, a posebno - da izostavi biografske podatke o piscima, da uvede historijski komentar samo u pojedinačnim slučajevima neophodnim od sa stanovišta estetskih faktora interpretacije datog teksta, kao i da proizvede svrsishodan odabir tekstova iz ukupnog stvaralačkog nasleđa ruskih pisaca 18. veka.

Po pravilu, biografski empirizam života pisca 18. veka. ima malo veze sa svojom književnom ličnošću, predstavljenom vodećim žanrovima njegovog stvaralaštva i razmjerom funkcionisanja žanrovskih modela njegovog autora u književnoj svijesti tog doba. Naprotiv, književna ličnost je bila temeljna estetska inovacija koja odlikuje autorovu rusku književnost 18. veka. iz anonimne knjiškosti ruskog srednjeg vijeka. Izuzeci od opšti obrazac praznine između biografske i književne ličnosti pisca su veoma retke.

Tako su za govor o Lomonosovljevom književnom položaju, na primjer, važni podaci o njegovom naučnom djelovanju, ali za analizu žanrovskog modela svečane ode, oni su u principu neprimjenjivi, budući da se ličnost autora ode u njoj pojavljuje u naglašen generalizovani, univerzalni ljudski kontekst. Za karakterizaciju Cantemirove satire potpuno je nevažno da je bio diplomata; stilska originalnost lirike i epa Trediakovskog ni na koji način nije u korelaciji s njegovim akademskim aktivnostima. S druge strane, Eminova izvanredna biografija direktno je odredila estetiku i poetiku njegovih romana, autobiografska priroda Deržavinove lirike je estetski faktor koji određuje njenu originalnost, a Karamzinova životna izgradnja zahtijeva korelaciju njegovih tekstova sa činjenicama njegove biografije. . U ovim i svim sličnim, estetski motivisanim slučajevima, autor je nastojao da pruži potrebne biografske podatke, izostavljajući ih u drugim slučajevima koji nisu bili toliko važni.

Isto se može reći i o motivacijama za uvođenje istorijskih skica tog doba. Uprkos činjenici da je ruska istorija 18.st. bila veoma burna kroz ceo vek, samo dva njena perioda imaju estetsko bogatstvo, oba su prelazna doba u razvoju ruskog mentaliteta, ruske državnosti i ruske književnosti. Ovo je doba državnih reformi na početku veka, koje se vezuje za ime Petra I, i prve decenije vladavine Katarine P. Prva je rodila novi tip ličnosti i masovne estetske svijesti, koja je odredila opći smjer književnog procesa, druga je nova vrsta odnosa ideologije i estetike. Dakle, samo za ova dva kulturno-istorijska perioda dat je prikaz društveno-političke i duhovne atmosfere. Novi kvalitet ruske književnosti na počecima moderne ere ruske kulture iu trenutku prve duboke krize prosvetiteljskog pogleda na svet u ovim slučajevima je duboko motivisan vanliterarnom stvarnošću, koja dolazi u neposredan dodir sa estetskom delatnošću. Naravno, povijesne činjenice, realnosti ruskog i europskog života, neophodne za razumijevanje ovog ili onog književnog teksta, stalno su prisutne na stranicama udžbenika, ali se naglašava priroda njihovog estetskog prelamanja.

Konačno, kriterijume za odabir književnog materijala određuje očigledna nejednaka vrednost žanrovskih modela u ukupnosti književnih tekstova jednog pisca: uz opštu raznolikost ovih modela za svakog stvaralačkog pojedinca, književnu ličnost pisca određuje samo pojedinačne žanrovske strukture – i to one koje imaju izglede za dalje postojanje ne samo u književnosti 18. veka, već i van njenih hronoloških granica. U slučaju Kantemira, čije je ime postalo sinonim za žanr satire, sa Lomonosovim, čija je književna ličnost izomorfna žanru svečane ode, sa Bogdanovičem – „pevačom Dušenka“, sa Čulkovom – autorom prvog originalnog ruskog romana, Fonvizin - „pisca Nedoroslya“ itd., takav pristup vjerovatno ne treba posebnu motivaciju.

Autor se rukovodio istim kriterijumima, predstavljajući rad F. Prokopoviča kao žanr propovedi-reči, ograničavajući razgovor o delu Sumarokova (koji je bio principijelni žanrovski univerzalista) na njegovu dramaturgiju i liriku, birajući iz celine Fonvizinovih tekstova njegove komedije, u kojima se formira najproduktivniji žanrovski model „visoke komedije“, predstavljajući Kapnista kao autora komedije „Jabeda“, fokusirajući se na formiranje žanrovskog sistema ruske sentimentalističke proze u delima. Radiščova i Karamzina itd.

Čini se da i sveobuhvatna ideja predloženog udžbenika zahtijeva posebnu motivaciju – naime, naglasak na postojanju tradicije starijih žanrova satire i svečane ode i proučavanje njihovih funkcija u ruskom književnom procesu. 18. vijeka. Yu. N. Tynyanov je takođe pokazao izuzetnu ulogu oratorske svečane ode, koja je iscrpila svoje žanrovsko postojanje u delu tvorca ovog modela, M. V. Lomonosova, ali je postala temeljna tendencija ruskog književnog procesa ne samo u 18. veku. , ali i u prvom trećine XIX V. Isto se može reći i o obrascima postojanja žanra satire, koji je prerastao u trend u razvoju ruske književnosti već izvan granica Cantemirovog stvaralaštva, gdje satira postoji isključivo u svom žanrovskom kvalitetu.

O. B. Lebedeva

Istorija ruske književnosti 18. veka

Udžbenik za univerzitete

Predgovor

Predloženi udžbenik iz istorije ruske književnosti 18. veka. je fokusiran na program visokog obrazovanja u humanističkim naukama, usvojen i korišćen u praksi nastave istorije ruske književnosti na visokoškolskim ustanovama Ruske Federacije. Razlikuje se od postojećih udžbenika koji se trenutno koriste u pedagoškom procesu po tome što je istorija ruske književnosti 18. veka. autor je nastojao da dosljedno tumači u aspektu istorijske poetike, pridajući prvenstveno pažnju originalnosti žanrovskih modela i žanrovskog sistema.

Sličan pristup proučavanju i nastavi istorije ruske književnosti 18. veka. pojavio se u naučnim radovima ruskih filologa još 1920-1930-ih.

U savremenoj književnoj kritici ovaj trend je nastavljen u radovima Yu. M. Lotmana, B. A. Uspenskog, V. N. Toporova, N. D. Kochetkove i dr. I upravo taj trend karakteriše glavni pravac moderne istorijske i književne nauke koji je pokazalo se da se najmanje odražava u postojećim udžbenicima istorije ruske književnosti 18. veka.

Želja da se sadržaj udžbenika, upućenog nastavnicima i studentima visokog obrazovanja, približi glavnom trendu moderne filološke nauke, očito gravitirajući u svom razvoju ka kulturološkom znanju i metodologiji istorijske poetike, diktirala je glavni aspekt savremene filološke nauke. prikaz istorijskih i književnih činjenica kojih je autor predloženog udžbenika nastojao da se pridržava u svim slučajevima .

Dakle, u predloženom udžbeniku ruska književnost 18. vijeka. prikazan je ne kao skup sveobuhvatnih opisa stvaralačkog nasleđa pojedinih pisaca, već kao dinamičan žanrovski sistem. Upravo je taj početni stav odredio osnovne principe odabira književne građe i njenog sastava.

Po pravilu, biografski empirizam života pisca 18. veka. ima malo veze sa svojom književnom ličnošću, predstavljenom vodećim žanrovima njegovog stvaralaštva i razmjerom funkcionisanja žanrovskih modela njegovog autora u književnoj svijesti tog doba. Naprotiv, književna ličnost je bila temeljna estetska inovacija koja odlikuje autorovu rusku književnost 18. veka. iz anonimne knjiškosti ruskog srednjeg vijeka. Izuzeci od opšteg obrasca jaza između biografske i književne ličnosti pisca su veoma retki.

Isto se može reći i o motivacijama za uvođenje istorijskih skica tog doba. Uprkos činjenici da je ruska istorija 18.st. bila veoma burna kroz ceo vek, samo dva njena perioda imaju estetsko bogatstvo, oba su prelazna doba u razvoju ruskog mentaliteta, ruske državnosti i ruske književnosti. Ovo je doba državnih reformi s početka veka, koje se vezuju za ime Petra I, i prve decenije vladavine Katarine II. Prva je iznedrila novi tip ličnosti i masovnu estetsku svest, koja je odredila opći smjer književnog procesa, drugi - novi tip odnosa između ideologije i estetike. Dakle, samo za ova dva kulturno-istorijska perioda dat je prikaz društveno-političke i duhovne atmosfere. Novi kvalitet ruske književnosti na počecima moderne ere ruske kulture iu trenutku prve duboke krize prosvetiteljskog pogleda na svet u ovim slučajevima je duboko motivisan vanliterarnom stvarnošću, koja dolazi u neposredan dodir sa estetskom delatnošću. Naravno, povijesne činjenice, realnosti ruskog i europskog života, neophodne za razumijevanje ovog ili onog književnog teksta, stalno su prisutne na stranicama udžbenika, ali se naglašava priroda njihovog estetskog prelamanja.

/ sastavili V.P. Stepanov i Yu.V. Stennik. Uredio, sa dodacima i predgovorom dopisni član Akademije nauka SSSR P. N. Berkov. L.: Nauka, 1968. 500 str.

PREDGOVOR

Istorija ruske književnosti 18. veka postala je samostalna grana sovjetske književne nauke veoma kasno - krajem 20-ih - početkom 30-ih godina našeg veka. Ovo kašnjenje je imalo svoje pozitivne i negativne strane. Na primjer, istoričari književnosti 18. stoljeća nisu morali prevladati inerciju predrevolucionarnih naučnih tradicija i odmah su se mogli uključiti u rješavanje općih književnih problema koje je pokrenula sovjetska stvarnost, naravno, koristeći vlastiti materijal. Kao rezultat toga, proučavanje književnosti 18. stoljeća u sovjetskoj književnoj nauci nikada nije doživljavano kao nešto strano, anahrono, zanimljivo samo ograničenoj grupi od nekoliko stručnjaka.

Međutim, bilo je više negativnih aspekata ovog kasnog razvoja naše discipline. Činjenica da književnost 18. vijeka nije bila priznata od strane stare akademske filološke nauke, npr. antičke književnosti, dostojan predmet naučne analize, doveo je do činjenice da su ga u predrevolucionarno doba proučavali od slučaja do slučaja, bilo istraživači drevne ruske književnosti (M. I. Sukhomlinov, N. S. Tikhonravov, V. N. Peretz), bilo lingvisti (Ya. K. Grot), zatim, konačno, postepeno nastajali stručnjaci za književnost 19. stoljeća (L. N. Maikov). Od svih ruskih književnika iz predsovjetskih vremena, samo se V. V. Sipovsky specijalizirao za proučavanje književnosti 18. vijeka.

Kao rezultat takvog prezirnog stava predrevolucionarne akademske književne kritike prema proučavanju književnosti 18. stoljeća, sovjetski stručnjaci kasnih 20-ih - ranih 30-ih započeli su svoje istraživačke aktivnosti u gotovo potpunom odsustvu izvorne baze za proučavanje: skoro da nije bilo naučnih izdanja dela pisaca 18. veka, a nije bilo ni sumarnog opisa rukopisnih izvora za proučavanje književnosti 18. veka; konačno, što je najuočljivije, nije postojala zadovoljavajuća bibliografija. književnosti proučavanog perioda i naučno istraživanje ona.

Sada, posle trećine veka, imamo neka dostignuća u prvoj od ovih oblasti, na polju objavljivanja dela najvećih pisaca 18. veka - Lomonosova, Radiščova, Fonvizina, Kantemira, Tredijakovskog, Karamzina itd. Međutim, druga dva problema još nisu riješena. Ovaj bibliografski indeks ima za cilj da reši treći problem, a drugi ostavi za dalju implementaciju.

Nespecijalistu takav redoslijed u postavljanju zadataka koje treba riješiti možda neće izgledati sasvim jasan. Čini se da je svrsishodnije prvo uzeti u obzir ono što još nije objavljeno, što nije ušlo u naučni promet, i time obogatiti nauku dajući joj neproučeni materijal, pa tek onda preći na uzimanje u obzir objavljenog. Stvar je, međutim, mnogo komplikovanija. Svaka oblast nauke o književnosti razvija se u dva pravca: prvo se proučavaju sami književni spomenici - dela pisaca - rukopisna za period pre uvođenja štampe i u bliskoj budućnosti, a zatim - štampani. Naravno, štampani tekstovi pisaca, posebno u 17. i 18. veku, činili su relativno mali deo njihovog književnog stvaralaštva, te bi stoga ova rukopisna građa trebalo da bude utoliko važnija za moderne književnike. Međutim, arhivi pisaca 18. veka, uz nekoliko izuzetaka (Deržavin, M.N. Muravjov), nisu sačuvani, a neka njihova dela, pisma, poslovna dokumenta, pisma njima, tuđe kopije itd. sačuvane do danas, razbacane su po brojnim bibliotekama i arhivima, većina bez navođenja autora i bez datuma. Ovaj malo proučeni, ali, kako sugeriraju preliminarni proračuni, ogroman materijal moći će se pravilno razumjeti tek kada se kao osnova i potpora stvori naučna bibliografija onoga što je dostupno modernom proučavanju književnosti 18. stoljeća i njene povijesti.

Od dva elementa koji čine svaku naučnu književnu bibliografiju - bibliografiju tekstova i bibliografiju istraživačke literature - istoričari ruske književnosti 18. veka, na prvi pogled, imaju vrlo temeljno razrađen prvi deo - bibliografiju publikacija 18. vijek; dovoljno je navesti najvažnije: „Iskustvo ruske bibliografije” V. S. Sopikova (1815-1821), „Opis slavensko-ruskih knjiga i štamparija 1698-1725” P. P. Pekarskog (drugi deo knjige). djelo „Nauka i književnost u Rusiji pod Petrom Velikim“) (1862), „Referentni rečnik o ruskim piscima i naučnicima koji su umrli u 18. i 19. veku, i spisak ruskih knjiga od 1725. do 1825.“. G. N. Gennadi (1876-1908), “Rijetke ruske knjige i leteće publikacije 18. stoljeća” Ju. Ju. Vitovta (1905.). “Opis publikacija civilne štampe. 1708 - januar 1725" T. A. Bykova i M. M. Gurevič (1955), „Knjige građanske štampe 18. veka” S. O. Petrova (1956), „Ruske publikacije osamnaestog veka u Kongresnoj biblioteci” T. Fesenka (1961) i, konačno, „ Jedinstveni katalog ruskih knjiga građanske štampe 18. veka. 1725-1800" (1962).

Međutim, ove brojne bibliografije publikacija 18. stoljeća ne zamjenjuju stvarnu književnu bibliografiju tekstova pisaca 18. stoljeća. Naprotiv, njihovo obilje samo otežava istraživački rad: informacije koje su potrebne književniku o životnim publikacijama autora proučavanog stoljeća gube se u moru materijala o drugim knjigama, a česta neslaganja u njihovim opisima gotovo uvijek prisiliti ga na dodatna istraživanja koja oduzimaju dosta vremena i često ne dovode do pozitivnih rezultata. Osim toga, tekstovi pisaca 18. stoljeća objavljeni su u velikom broju i u 19. i u 20. stoljeću i samo su u maloj mjeri uzimani u obzir u predrevolucionarnoj ruskoj književnoj bibliografiji, u suštini, samo u zastarjeloj knjizi. A. V. Meziera, koja sebi nije postavila naučne ciljeve „Ruska književnost od 11. do 19. veka uključujući. Dio II. Ruska književnost 18. i 19. veka.” U svoje vrijeme ovaj časni rad bio je vrlo koristan i imao je pozitivnu ulogu; I sada se tome okrećemo, ali samo zato što nemamo drugih sličnih radova. I u dvije trećine 20. vijeka, koliko je prošlo od njegovog objavljivanja, objavljeno je mnogo književnih tekstova 18. vijeka, ali podaci o tome nikada nisu objedinjeni čak ni u najelementarnijem obliku.

Dakle, najvažniji dio naučne književne bibliografije za 18. vijek, bibliografija tekstova, je u nezadovoljavajućem stanju.

Bibliografija o proučavanju književnosti 18. vijeka je u još goroj situaciji. Nikada nije sakupljen, a njen pravi volumen ne može se utvrditi ni približno tačno. Prema tradiciji uspostavljenoj u posljednjoj četvrtini 19. stoljeća, književnici koji su se bavili književnošću 18. stoljeća okrenuli su se ograničenom broju časopisa koji su objavljivali istraživanja i materijale o periodu koji ih je zanimao - „Čitanju u Društvu Ruska istorija i starine“, u „Ruski arhiv“, „Ruska antika“, „Drevna i nova Rusija“, „Istorijski glasnik“, „Časopis Ministarstva narodnog obrazovanja“, „Zbirke“ i „Izvestija“ Odeljenja za Ruski jezik i književnost Akademije nauka. Članci i publikacije tekstova koji su se pojavljivali u ostaloj, posebno u pokrajinskoj, zavičajnoj štampi, uz retke izuzetke, nisu dospeli u pažnju istraživača književnosti 18. veka.

Od samog početka svog postojanja (1932), Grupa za proučavanje književnosti 18. veka postavila je jedan od svojih prioriteta izradu bibliografije radova o istoriji ruske književnosti 18. veka. U tu svrhu, pod rukovodstvom P. N. Berkova, tokom 1935-1938, jedan broj zaposlenih u Odjeljenju za rijetke knjige Biblioteke Akademije nauka SSSR slikao je i gornju periodiku i radove pokrajinskih i regionalnih arhivskih komisija, spomen-obilježje. knjige raznih pokrajina, indeksi prestoničkih i pokrajinskih opštih i istorijskih časopisa, zbornika i novina, kao i zbirke “u čast...” i “u spomen...”. Ovako sastavljenoj prilično opsežnoj bibliografskoj kartoteci, koja je zauzimala nekoliko kutija, dodana je kartoteka P. N. Berkova, koja je sadržavala mnogo neutvrđenih materijala. Nažalost, nakon juna 1938. godine, tokom više od godinu dana odsustva direktora, rad na bibliografiji istorije ruske književnosti 18. veka je zaustavljen, a prikupljene karte izgubljene i, uprkos pažljivim pretragama, još uvek nisu otkriveno.

Prekinuti rad nastavljen je tek 25 godina kasnije u vezi sa velikom bibliografijom koju je Institut za rusku književnost (Puškinov dom) planirao o novoj ruskoj književnosti od 18. veka do 1917. Pretpostavljalo se da će bibliografija 18. veka činiti prvi dio ovog rada, a zatim će slijediti bibliografije o XIX i XX vijeku. Međutim, okolnosti su se pokazale drugačije, pa su bibliografski indeksi izd. K. D. Muratova, posvećena književnosti 19. stoljeća i književnosti kasnog 19. - početka 20. stoljeća, izašla je ranije. Dakle, ova bibliografija o književnosti 18. veka koja se nudi čitaocima je ujedno i deo opšteg bibliografskog rada o novoj ruskoj književnosti, i samostalno prvo bibliografsko iskustvo u proučavanju književnosti ovog perioda.

Ovaj dvojni kvalitet pravog bibliografskog indeksa određuje njegove karakteristike. Prvo, njeni sastavljači i urednik morali su uzeti u obzir bibliografsku metodologiju koju je razvila K. D. Muratova i koja je činila osnovu bibliografskih indeksa za 19. i kraj 19. - početak 20. stoljeća. To je bilo relativno lako izvodljivo, budući da se bibliografska uputstva K. D. Muratove generalno poklapaju sa metodologijom opšteprihvaćenom u sovjetskoj bibliografskoj praksi, a komentari recenzenata (B. Ya. Bukhshtab i drugi) koji su se pojavili u štampi nisu bili značajne, mnogo manje fundamentalne prirode. Drugo, kvalitativne razlike u književnosti 18. vijeka i originalnost načina njenog proučavanja postavili su posebne zadatke za sastavljače i urednike, koji se uopće nisu javljali za autorski tim koji je radio pod rukovodstvom K. D. Muratova, ili su ih oni drugačije riješili. To se najviše odnosi na računovodstvo tekstualnih publikacija. Smatrajući da su predsovjetska izdanja djela pisaca 19. - ranog 20. stoljeća nenaučna i ne ispunjavaju zahtjeve sovjetske tekstualne kritike, K. D. Muratova ih po pravilu nije uključivala u indekse koje je uređivala. Da su sastavljači i urednik ove bibliografije išli istim putem, njihov rad bi izgubio, ako ne sav smisao, onda značajan dio. Smatraju da su, uprkos zastarjelosti i, često, neznanstvenosti tehnika stare tekstualne metodologije, publikacije iz predrevolucionarnog perioda važne, prije svega, jer često ukazuju na lokaciju štampanog dokumenta, zahvaljujući čemu, ako preživjela je, može se provjeriti njegova tačnost prijenosa; drugo, ako je potpuno izgubljena (na primjer, u požaru, itd.) ili nije pronađena u ovom trenutku, onda je bolje koristiti lošu ili ne sasvim zadovoljavajuću publikaciju s dužnom pažnjom nego pretpostaviti ili pretvarati se da ovaj dokument ne postoji i nije ga bilo. Kao primjer, dovoljno je navesti “Pismo o pravilima ruske verifikacije od Lomonosova” (1739). Rukopis ovog djela do nas nije stigao, a poznat je samo iz publikacije biskupa Damaska (1778), vrlo obrazovanog čovjeka koji je prošao dobru tekstualnu školu na Univerzitetu u Getingenu kod čuvenog profesora klasične filologije H. G. Heinea. i sa ne manje poznatim profesorima I. D. Michaelisom i I. X. Gattererom. Odbaciti ovaj dokument znači precrtati najvažniju stranicu u istoriji ruske verifikacije, u kreativna biografija Lomonosov, u istoriji ruske književnosti 18. veka. Dakle, uzimajući u obzir karakteristike građe koja je predmet istorijskog i književnog proučavanja, te pozitivno iskustvo indeksa objavljenih pod uredništvom. K. D. Muratova, grupa iz 18. stoljeća razvila je program za ovu bibliografiju. Prije svega, prihvaćeno je da ovaj indeks ne predstavlja iscrpno potpunu, knjigovodstvenu i registarsku bibliografiju, već naučnu bibliografiju o književnosti i istoriji književnosti 18. stoljeća. Pod naučnom bibliografijom podrazumijevamo bibliografiju odabranu, pregledanu i koja zadovoljava savremene potrebe nauke. Naravno, posljednja formulacija – “zadovoljavanje modernih potreba nauke” – bremenita je opasnošću neke subjektivnosti: ono što jedan moderni istraživač književnosti 18. stoljeća može smatrati izuzetno važnim ili barem potrebnim, drugi može smatrati nevažnim, pa čak i nepotrebno. Ali činjenicu da je ovu bibliografiju sastavio tim autora, iako mali - V.P. Stepanov i Yu.V. Stennik - tada je recenzirao niz recenzenata i zaposlenih u institutu, kao i drugih stručnjaka za literaturu. 18. vijeka, doprinosi, po našem mišljenju, izmjenama moguće jednostranosti izbora građe od strane sastavljača.

Smatrajući da prava bibliografija treba da bude naučna, Grupa 18. veka namerno je odbila da u indeks popularne i obrazovne literature uvrsti - izdanja tekstova za gimnaziju, staru gimnaziju i sličnih udžbenika i priručnika iz istorije ruske književnosti 18. veka. , kao i predrevolucionarne i sovjetske popularne publikacije, kao što su brojna preštampanja Fonvizinovog “Manja” i Radiščova “Putovanja od Sankt Peterburga do Moskve” sa uglavnom dosadnim predgovorima koji se ponavljaju. Ako, međutim, čitatelj u našem indeksu pronađe određena odstupanja od prihvaćenog stava, to znači da su u odgovarajućem slučaju sastavljači i urednik smatrali da je preporučljivo, kao izuzetak, uvesti podatak o ovoj obrazovnoj ili popularnoj publikaciji kao da ima neke vrijednosti. .

Istovremeno, čak i uz ovo ograničenje, Grupa iz 18. stoljeća, imajući u vidu neposrednu praktičnu stranu stvari, nije željela indeks pretvoriti u potpunu listu relevantnih naučnih materijala, posebno onih koji su uglavnom nedostupni studenti književnosti 18. veka van Moskve i Lenjingrada, a ponekad čak i u navedenim gradovima. To se prvenstveno odnosi na litografske kurseve predavanja univerzitetskih profesora o književnosti 18. veka, počevši od M. I. Sukhomlinova i N. S. Tikhonravova, nastavljajući sa V. V. Sipovskim i M. N. Speranskim i završavajući litografskim beleškama s početka sovjetskog perioda. Oni nisu uključeni prvenstveno zbog njihove izuzetne rijetkosti: da bi se izbjegla cenzura, litografirani su u vrlo ograničenom izdanju i stoga nisu uneseni u državne knjižnice kao obavezni primjerak; Čak ni najveće univerzitetske biblioteke nemaju kompletan set takvih publikacija. Zatim, kako pokazuje upoznavanje sa njihovim tekstom, uz nekoliko izuzetaka (kursevi V.V. Sipovskog), sadrže nezavisna istraživanja i originalne sudove autora i predstavljaju savesne sažetke činjenica i stavova koji su već poznati nauci. Kursevi V. V. Sipovskog dostupni su i u štampanom obliku, sa pouzdanijim tekstom nego u litografisanim beleškama studenata. Ista praktična razmatranja navela su 18. Century Group, u slučajevima za koje su sastavljači i urednik bili svjesni, da navede određena djela ne samo u izdanjima časopisa, već iu pojedinačnim reprintima. To je učinjeno kako bi budući čitatelj mogao pronaći djelo koje mu je potrebno u bilo kojem obliku postojanja, a osim toga i zato što se u nizu slučajeva tekst zasebnog otiska ispostavlja potpunijim od izdanja časopisa. Takav je, na primjer, vrijedan pregledni članak V. A. Pasenka „O bibliografiji ruske komedije. (U vezi sa fon Bergovom knjigom „Ruska komedija pre pojave A. N. Ostrovskog“); u časopisu „Bibliografske vesti” (1914, br. 3-4) zauzima deset stranica (str. 279-288), a u posebnom otisku, koji nema paginaciju, dodaju se još tri nenumerisane stranice posvećene drugi dio recenziranog rada i koji sadrži korisne komentare i razmatranja. Isto važi i za neke reprinte iz časopisa Ministarstva narodnog obrazovanja.

Stoga su sastavljači i urednik nastojali da ovom indeksu daju što praktičniji karakter i stoga su nastojali, s jedne strane, da u njega ne uključe ono što bi, po njihovom mišljenju, bilo beskorisno u istraživačkom radu, a s druge strane, uzimajući u obzir uzeti u obzir posebnosti kadrovskog popunjavanja naučnih biblioteka van Moskve i Lenjingrada, da pomogne čitaocu specijalistu u pronalaženju potrebnih materijala upućivanjem na reprint, reprint, pojedinačne otiske itd.

Ističući praktičnu orijentaciju ove bibliografije, Grupa 18. stoljeća istovremeno je jasno svjesna historiografskog i teorijsko-problematskog značaja ovog djela. Gotovo svaka manje-više savjesno dovršena bibliografija bilo koje nauke, osim svoje praktične svrhe – da služi čitaocima kao vodič za prikupljanje potrebne naučne literature – ima i svojstvo da je jedinstvena, bibliografski oblikovana priča o putevima razvoja. ove nauke, istoriju njenog proučavanja, priču o njenoj istoriji. Pokazujući svojim metodama stepen razvijenosti pojedinih naučnih problema, ovakva bibliografija ne samo da sumira ono što je već urađeno, već i utvrđuje ono što još nije urađeno, identifikuje nedostatke u naučnom istraživanju i iznosi i ocrtava sledeće istraživačke probleme. Naravno, to ne čini sama bibliografija kao takva, već dijelom njeni sastavljači i urednik, grupirajući građu u naslove i kreirajući predmetne i nazivne indekse, a dijelom – iu još većoj mjeri – sami čitaoci, pažljivo proučavanje naučne literature koja se pojavila nakon završetka rada nad relevantnom zbirnom bibliografijom, te povezivanje rezultata ovih studija sa materijalom sadržanim u sažetoj bibliografiji. Time ocrtavaju nove pravce u nauci.

Sve ovo nameće niz složenih i teških odgovornosti sastavljačima i uređivačima ovog indeksa. Imajući u vidu da je naša bibliografija prvo iskustvo u izradi indeksa o istoriji ruske književnosti 18. veka i da ovakva dela nastaju godinama, pa i decenijama, smatrali smo da je naša najvažnija dužnost da obezbedimo praktične zahteve. čitaoca koje će postaviti na naš rad, a ujedno i na opšte puteve razvoja naše nauke, kako nam se čine. Bili smo svjesni da ne možemo predvidjeti i zadovoljiti sva moguća pitanja, odgovore na koja bi čitalac tražio u našem indeksu, na primjer, o rodoslovu ruskog plemstva, o vojnoj i političkoj istoriji, crkvena istorija, istorija ruske nauke 18. veka. Stoga smo odlučili da se ograničimo na relativno uzak dijapazon disciplina koje su direktno i direktno vezane za proučavanje književnosti 18. stoljeća. Pored bibliografije književnih tekstova i istorije književnosti i folklora 18. veka, uključili smo bibliografsku građu o istoriji ruske društvene misli, filozofije, publicistike, publicistike, pozorišta i književni jezik. Značajan obim publikacije primorao nas je da odbijemo da u indeks uključimo materijale o bibliografiji ruske likovne umjetnosti i muzike 18. stoljeća, povijesti lingvistike, pojedinih obrazovnih institucija itd., iako su takvi dijelovi dostupni na kartici indeks grupe 18. stoljeća. Ne sumnjamo da će dalji razvoj naše nauke zahtevati bližu komunikaciju sa istorijom ruske likovne umetnosti i muzike i samom istorijom. Međutim, smatramo da ni ova bibliografija ni njeni nastavci, koji će se, po našem mišljenju, pojavljivati s vremena na vrijeme, ne bi trebali zamijeniti bibliografije navedenih, kao i onih koje nisu navedene, nauka i disciplina: ozbiljan istraživač, naravno, moraće da se pozove na posebne bibliografije ovih delova znanja.

U folkloru i književnosti mnogih naroda postoji „lutala priča“ o starcu koji je sadio voćku i trojici mladih koji su mu se rugali, smatrajući da je zbog godina zakasnio da posadi drvo. Stvaranje bibliografskog indeksa u određenom je smislu slično postupcima starca koji sadi voćku. Po rečima Tjučeva,

Ne možemo predvidjeti

Kako će naša riječ odgovoriti.

Međutim, ne sumnjamo da će objavljivanje ove bibliografije doprinijeti razvoju istraživačkog rada o književnosti 18. stoljeća. Istaknuti moderni francuski učenjak Lucien Febvre napisao je: „Bibliograf je, po pravilu, navikao na nezahvalnost onih koji su mu dužni. Ali dovoljno mu je saznanje da je njegov rad koristan i da doprinosi razvoju nauke. - ovo je njegova nagrada.”

Ako je Lucien Febvre u pravu, a bibliograf je gotovo uvijek nezahvalan, to mu ne daje za pravo da učini isto. Sastavljači i urednik izražavaju iskrenu zahvalnost svima koji su doprinijeli implementaciji ovog indeksa.

OD KOMPILATORA

U knjizi „Istorija ruske književnosti 18. veka. Bibliografski indeks“ sadrži bibliografiju glavnih književnih djela iz prve polovine 19. stoljeća. do sredine 1965. Literatura od 1965. do početka 1967. uključena je u „Dodatke“.

Radi lakšeg korišćenja, bibliografska građa je grupisana po tematskim delovima i ličnostima pisaca.

U okviru odeljenja građa je raspoređena hronološkim redom, po godinama izdanja, a u okviru svake godine - po azbuci autora i naslova. Ponovljene publikacije radova navedenih u bibliografiji registruju se nakon prvog unosa, pod istim brojem kao i on.

Recenzije se stavljaju nakon rada koji se recenzira sljedećim redoslijedom: a) anonimno (bez potpisa), b) potpisano, abecedom recenzenata. Lista recenzija uključuje i odgovore autora recenziranih knjiga njihovim kritičarima.

Kratke napomene imaju za cilj da ukažu na najvažnije materijale sadržane u registrovanim radovima, imena autora o čijem se radu najdetaljnije govori; objasni netačne i nejasne nazive radova. Radi lakšeg pronalaženja, nazivi u sažetcima su poređani abecednim redom, a ne redoslijedom kojim se pojavljuju u knjizi ili članku. Treba imati na umu da napomene nikako nisu lični ključ za anotirano djelo.

Zbirke pisama autora za više od tri osobe označene su kao poseban unos (pod posebnim brojem). U ovom slučaju, u napomeni primaoci su raspoređeni po abecednom redu po imenu. Nakon primaoca navodi se broj pisama upućenih njemu i datumi njihovog završetka, puni (dan, mjesec, godina) ako se objavljuju jedno ili dva pisma, a kratki (godine) ako ima više pisama. Pojedinačne publikacije pisama registruju se pod zajedničkim brojem po abecedi adresata, sa naznakom mjesta odgovarajuće publikacije.

Uprkos sistematizaciji materijala po tematskoj osnovi korišćenoj u knjizi, priređivači su nastojali da svako delo zabeleže samo jednom, odstupajući od ovog principa samo u retkim slučajevima. S tim u vezi, radi lakšeg korišćenja, u rubrike „Tekstovi“, „Dela“ i „Referentno odeljenje“ uvedeni su referentni brojevi koji čitaoca upućuju na dela registrovana pod drugim naslovima ili u drugim odeljenjima, ali koja sadrže materijale posvećene ovu temu ili rad ovog pisca. Čitalac može pronaći kompletan sažetak svih materijala uključenih u priručnik, na tematskoj i ličnoj osnovi, u nazivnim i predmetnim indeksima koji su priloženi knjizi.

Prilikom opisivanja publikacija, sastavljači su se uglavnom pridržavali pravila bibliografskog opisa usvojenih u prethodnim izdanjima „Istorije književnosti 19. veka” i „Istorije književnosti 19.-20. veka”. uredila K. D. Muratova.

Kada se radi o periodici, navodi se godina izdanja, broj, broj ili dio časopisa ili periodične zbirke, ako ima više stranica, broj odjeljenja i stranice članka ili njegovog dijela. Takozvane serijske publikacije (“Naučne bilješke”, “Istorijske bilješke”, “Književno naslijeđe” itd.) opisuju se kao periodične publikacije. Prilikom opisa izdanja tekstova pisaca 18. stoljeća. naznačeno je mjesto, izdavačka kuća ili izdavač (ako postoji na naslovnoj strani), broj stranica i podaci u zaglavlju. Za književne knjige sastavljači su smatrali da je moguće, radi uštede prostora, skratiti bibliografski opis, izostavljajući podatke o izdavačima i izdavačkim kućama, ali zadržavajući podatke iz naslova ako sadrži podatke o naučnoj seriji, instituciji koja je pripremila publikacija, ili je drugi naslov knjige.

Pseudonimi su otkriveni prema "Rječniku pseudonima" I. F. Masanova. Autori anonimnih radova otkrivaju se uglavnom u skladu sa objavljenim listama njihovih radova.

Ova bibliografija je podijeljena u dva dijela: opći dio i odjeljak za ličnu bibliografiju.

Opšti deo sadrži 14 tematskih bibliografija koje pokrivaju istoriju ruske književnosti 18. veka. u različitim aspektima, kao iu svojim vezama sa društveno-političkom istorijom Rusije, istorijom pozorišta, muzike, umetnosti i kulture, novinarstva, cenzure, izdavaštva i knjižare.

U tematskim odjeljenjima, ako postoji relevantna literatura, izdvajaju se sljedeći naslovi: „Zbirke tekstova“, „Literatura“, „Referentno odjeljenje“.

Odjeljak „Književnost“ objedinjuje studije posvećene ovom problemu. Ovo uključuje i radove koji sadrže publikacije građe i novootkrivena djela 18. stoljeća, što je naznačeno u napomenama uz ove radove.

„Referentni odeljak“ daje glavnu bibliografiju, omogućavajući istraživaču da proširi opseg literature koju su sastavljači zabeležili.

Odeljak „Klasici marksizma-lenjinizma o istoriji Rusije u 18. veku.” beleži izjave Marksa-Engelsa-Lenjina, kao i radove posvećene tim izjavama.

U odeljku „Istorija književnosti 18. veka“, opšti kursevi o istoriji književnosti, radovi posvećeni proučavanju pojedinih perioda književnog procesa, istorijsko i književno proučavanje pojedinih žanrova 18. veka, periodizacija književnosti registruju se zadaci njenog proučavanja i dr. U okviru katedre se bavi problemom „Veze književnosti 18. veka sa staroruskom književnošću i književnošću 19. veka”.

U odeljku „Istorija književnog jezika u 18. veku” nalazi se rubrika „Lingvistika” u kojoj su evidentirani radovi koji pokrivaju delatnost pisaca i prevodilaca 18. veka. problemi književnog jezika.

Odeljenje „Javna misao i novinarstvo” beleži literaturu o društveno-političkom životu Rusije u 18. veku, na čijoj pozadini je došlo do formiranja nove ruske književnosti. Pored posebnih istorijskih studija o istoriji ruske društvene misli 18. veka, ovo uključuje monografske radove o velikim javnim ličnostima i publicistima, o seljačkom pitanju u 18. veku, „prosvećenom apsolutizmu” i aktivnostima „Komisije za izrada novog zakonika”, o antikmetskim pokretima ruskih masa. Posebno su istaknuti pododjeljci „Slobodno zidarstvo“ i „Religijska i ateistička misao“, gdje se uzimaju u obzir materijali o književnosti starovjeraca, službenoj crkvenoj literaturi i razvoju antireligijske ideologije.

Odeljak „Periodična štampa i kritika“, posvećen istoriji ruske štampe 18. veka, dopunjen je delom „Cenzura“, koji sadrži materijale o progonu književnosti od strane svetovnih i duhovnih vlasti.

Katedra „Književni i kulturni kontakti” posvećena je problemu upoznavanja strane književnosti i kulture u Rusiji u 18. veku, uticaju strane književnosti na rusku i ruske književnosti na književnosti drugih zemalja. Teorijski radovi grupisani su pod naslovom „Problem književnih i kulturnih odnosa u 18. veku“, a radovi i zbornici opšte građe izdvojeni su u poseban pododeljak. Pododjeljci „Ruska književnost i antika“, „Rusko-slovenski odnosi“ i „Veze sa istočnim zemljama“ razvijene su kao samostalne teme. Ostatak materijala grupiran je po abecedi književnosti na stranim jezicima, a materijali iz engleske i sjevernoameričke književnosti objedinjeni su kao literatura na engleskom, književnost je uključena u rusko-španske veze južna amerika, na rusko-njemačkom - radi na rusko-austrijskim vezama. Odeljak „Dramaturgija“ obuhvata literaturu o istoriji dramskih žanrova 18. veka. Poseban pododeljak obuhvata literaturu o specifičnom žanru „narodne drame“, posvećenoj njenoj istoriji u 18. veku. Radovi o dramskim piscima, čija je bibliografija uključena u drugi dio priručnika (Personalia), nisu navedeni u rubrici „Dramaturgija“.

Istorija pozorišta sadrži opšte kurseve o istoriji pozorišta i pozorišnog repertoara, istoriji pojedinih pozorišta, radove o tipologiji pozorišta 18. veka, članke i knjige o pojedinim pozorišnim ličnostima. Posebni pododjeljci uključuju “ Muzičko pozorište, balet i muzika“, „Glumci i glumačka umetnost“, „Pozorišni spektakli“, koji su u 18. veku bili usko povezani i sa pozorištem i sa književnošću.

Rukopisna i masovna književnost obuhvata radove o postojanju stare tradicije u 18. veku, o delima nastalim u 18. veku. i nastavio ovu tradiciju; o rukopisnim zbirkama i književnom “amaterizmu”; o književnosti „srednjeg” sloja čitalaca: zbirke viceva, popularne štampane knjige i slike.

U rubrici „Narodna umjetnost“ bilježi se literatura o folklornim djelima nastalim u 18. vijeku, ili slojevima koji datiraju iz ovog vremena, kao io vezama književnosti i narodne umjetnosti.

Odjeljak „Prosvjeta i kultura“, pored opšte literature o ovoj temi, u posebnim odjeljcima uzima u obzir materijale o obrazovnim ustanovama, koje su često bile književni centri, a uključuje i bibliografiju radova o bibliotekama i muzejima u 18. stoljeću.

Katedra „Izdavaštvo, knjižarstvo i bibliologija“ ima za cilj da prikaže spoljašnju stranu istorije književnosti 18. veka, načine i obim distribucije knjiga, proučavanje knjiga po ličnostima 18. veka. Teme “Rijetka izdanja” (uglavnom članci i bilješke bibliofila i bibliologa o rijetkim i značajnim publikacijama 18. stoljeća) i “Principi objavljivanja tekstova u 18. stoljeću” ovdje su istaknute kao samostalne pododjeljke.

Odeljak „Personalije“ obuhvata 53 lične bibliografije pisaca 18. veka. Spisak pisaca sastavljen je na osnovu svezaka III-IV „Istorije ruske književnosti” koju je objavila Akademija nauka i uzima u obzir glavne ličnosti književnog procesa, čije je delo proučavano prilično intenzivno i sveobuhvatno.

Svaka personalna bibliografija sastoji se od naslova „Djela”, „Literatura”, „Referentni odjel”.

„Djela” obuhvataju glavna doživotna izdanja pisčevih djela i pojedinačnih djela, kao i naknadna izdanja djela, zbirki i sabranih djela koja su zadržala naučnu vrijednost ili su važna za proučavanje historije njegovog naslijeđa. Posebna pažnja posvećena je naučnim publikacijama sovjetskog doba. “Djela” su dopunjena pismima pisca.

U rubrici „Književnost“ bilježi se glavna literatura i materijali o životu i radu pisca. U bibliografijama pisaca koji posjeduju posebnu biografsku literaturu ističe se rubrika „Biografska građa“, a pod rubrikom „Književnost“ prikupljaju se samo djela o stvaralaštvu pisca. U bibliografijama Radiščova i Lomonosova istaknut je i odeljak „Problemi pogleda na svet“, koji uzima u obzir radove o filozofskim, političkim, pedagoškim itd. pogledima pisaca; u bibliografiji Ya. B. Knyazhnina - materijali o sudbini tragedije „Vadim Novgorod“.

Imenik upotpunjuju „Abeceda imena, naslova periodike, krugova i društava“ i „Predmetni indeks“. Prilikom sastavljanja ove bibliografije posebno su pažljivo pregledani sljedeći časopisi:

Bibliograf (1885-1895); Bibliografske bilješke (1858-1861); Bibliografske bilješke (1892); Glas prošlosti (1913-1917); Antička i nova Rusija (1875-1881); Živa antika (1890-1903; 1905-1916); Glasnik Ministarstva narodne prosvjete (1834-1916); Vesti Odeljenja za ruski jezik i književnost Akademije nauka (1896-1916); Vesti Odeljenja za ruski jezik i književnost Ruske akademije nauka (1917-1927); Vesti o ruskom jeziku i književnosti (1928-1930); Istorijski glasnik (1880-1916); Kijevska antika (1882-1906); Književni glasnik (1901-1904); Ruska antika (1870-1916); Ruski arhiv (1863-1916); ruski bibliofil (1911-1916); Ruski filološki bilten (1879-1916); Filološke bilješke (1860-1916); Čitanja u Društvu ruske istorije i starina na Moskovskom univerzitetu (1858-1916); Etnografski pregled (1889-1916); „Naučne beleške“ univerziteta Kazan, Moskva, Novorosijsk, Sankt Peterburg-Lenjingrad, Harkov i Jurjevsk-Dorpat; Materijali objavljeni u publikacijama Vladimira, Voronježa, Vjatke, Jekaterinoslava, Irkutska, Kaluge, Kostrome, Kurska, Nižnjeg Novgoroda, Orenburga, Penze, Perma, Poltave, Rjazanja, Saratova, Smolenska, Tauride, Tule, Černigova, Jaroslavlja „Naučni arhiv Komisije”.

Korišteni su i materijali iz kartoteka i bibliografskih zbirki:

Kartoteka S. A. Vengerova. Registri književnosti 19.-20. vijeka. (do 1912. godine uključujući) - Arhiva IRLI.

Bio-bibliografske datoteke B. L. i L. B. Modzalevsky i V. I. Saitov. Uključuje uglavnom materijale prije 1930-ih. - Arhiva IRLI.

Kartoteka zbirke knjiga i isječaka A. I. Lyashchenka - BAN SSSR.

Lični kartoteka-biblioteka o ruskoj književnosti 18. vijeka. P. N. Berkova.

Kartoteka članaka o književnim temama. Analitički spisak ruskih časopisa od 1934. - IRL biblioteka.

Kartoteka članaka iz „Naučne beleške“, „Biltena“, „Zbornika“ univerziteta, pedagoških instituta, istraživačkih institucija. Pokriva materijal iz 1918. Sastavili A. D. Aleksejev i G. Ya. Galagan. - Sektor za izvorne studije i bibliografiju IRLI.

Abecedni katalog biblioteke Instituta ruske književnosti. Uključuje slikanje zbirki, almanaha i grafika iz periodike 19.-20. stoljeća.

Kartoteka Odjeljenja rijetkih knjiga BAN-a SSSR-a.

Sistematski katalog BAN SSSR.

Sistematski katalog GPB po imenu. M. E. Saltykova-Shchedrin.

Sastavljači su takođe pregledali spiskove radova naučnika specijalizovanih za oblast ruske književnosti 18. veka, opšte referentne knjige o istoriji ruske književnosti i srodnih disciplina, kao i dostupne lične bibliografije pisaca 18. veka, „Knjiga”, „ Dnevnik“ i hronika „Novina“.

Odabrani materijal je ponovo pregledan de visu.

U ovom bibliografskom indeksu Yu. V. Stennik je sastavio bibliografije A. A. Ablesimova, I. S. Barkova, I. F. Bogdanoviča, A. T. Bolotova, D. P. Gorčakova, S. G. Domashneva, G. P Kameneva, Ya. B. Knjažnine, M. I. Kostrova. Levshina, M. V. Lomonosova, V. I. Lukin, V. I. Maykov, M. A. Matinsky, M N. Muravyova, N. P. Nikoleva, N. I. Novikova, N. P. Osipova, V. P. Petrova, P. A. Plavilshchikova, M. I. Popovsky, N. N. A. Popovzhev, N. N. A. Popovzhev, N. N. A. , G. N. Teplov, V. K. Trediakovsky, M. M. Kheraskov, M. D. Chulkova, N. F. Emin, F. A. Emin, Stefan Jaworski. „Opšti odeljak“ i druge lične bibliografije završio je V. P. Stepanov. Abecedni indeks sastavila je N. D. Kochetkova; predmet - V.P. Stepanov.

Sastavljači izražavaju duboku zahvalnost svim zaposlenima u Institutu za rusku književnost, bogatstvu Grupe 18. veka. te recenzentima knjige K.D. Muratovoj i A.P. Mogilyansky, koji su učestvovali u raspravi o pojedinačnim dijelovima indeksa i cjelokupnom radu u cjelini, za vrijedne praktične savjete.

Publ. prema izdanju:
Istorija ruske književnosti 18. veka. Bibliografski indeks /
sastavili V.P. Stepanov i Yu.V. Stennik.
Uredio, sa dodacima i predgovorom
Dopisni član Akademije nauka SSSR-a P. N. Berkov.
L.: Nauka, 1968. str. 3-11.